UZAK ANLAMLI SÖZCÜKLER

Karşıt gibi görünmesine rağmen gerçekte karşıt olamayan sözcüklere “ Uzak Anlamlı Sözcükler” adı verilir.

                                      Güzel

                 (Yakın anlam)         (Zıt anlam)

                 Hoş               Çirkin

                                (Uzak anlam)

 Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler: Daha çok varlığı kapsayan, anlatan, aynı kavramları topluca düşündüren sözcüğe “Genel Anlamlı Sözcük” denir.

 Örnek:           Kitap en iyi dosttur.  (Bütün kitapları kapsıyor)

 Tek bir varlığı kapsayan, tek bir varlığı düşündüren sözcüklere“Özel Anlamlı Sözcük” adı verilir.

 Örnek:          Kitap, anlatımındaki açıklıkla karmaşık bir sorunu kolay anlaşılır hale getirmiş.

Örnek:       Okul – Sınıf – Sıra            (Genelden özlele)

            Sıra – Sınıf – Okul           (Özelden genele)

Alıştırma: Önce harfleri, sonra heceleri, daha sonra da sözcükleri tanımıştık.

                 Yukarıdaki sözcükler nasıl bir anlatım sırası izlemektedir?

Soru: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi,  bir varlık türünü bütünüyle anlatacak biçimde kullanılmıştır?

A)   Roman, insanların sorunlarını ele alıyor.

B)    Oyun, yarın son kez oynanacak.

C)    Anne, dünyanın en güzel varlığıdır.

D)   Sınav, Eylüle kalmış.

E)    Masa, bir yığın kitapla doluydu.

Soyut ve Somut anlamlı sözcükler: Beş duyu organımızdan birisiylealgıladığımız varlıklar “Somut”tur.

 Örnek:           Hava çok soğuktu.

                 Müziğin sesini kıs.

Beş duyu organmızıdan birisiyle bile algılayamadığımız; ancakvarlığından emin olduğumuz varlıklar “Soyut”tur.

 Örnek:       Onun cesaretine hayranım.

                  Duyguları çok karışıktı.

Not: Bir sözcüğün somut mu soyut mu olduğu cümle içindeki kullanımına bağlıdır.

Örnek: Bu yıl gözünden ameliyat olacakmış.  ( Somut)

            Sende de ne göz varmış kardeşim, hiçbir işin rast gitmiyor. (Soyut)

Soru

“Anlam genişlemesi yoluyla somut anlamlı bir ad, bir de soyut anlam kazanabilir. Örneğin, somut anlamıyla ‘geçilen yer’ demek olan yol kelimesi yöntem anlamına gelerek soyut bir anlam da kazanmıştır.”

 Böyle bir anlam değişmesini örneklendiren kelime, aşağıdakilerden hangilerinde kullanılmıştır?

 A)   Bunu yapmaya yürek ister, bu her babayiğidin harcı değil.

B)    Bu gördüğün bulutlar, yağmur yüklü bulutladır.

C)    Bu dağlar, geçit vermez sarp dağlardır.

D)   Ağaçlar ilkyazda bir gelin gibi donanırlar.

E)    Yapının güzel bir görünümü vardı; taş dantel gibi işlenmişti.

                                              Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

                                                 Halil İbrahim ASLANHAN