TANZİMAT ÖNCESİ ESERLERİMİZ

11. YÜZYIL

DİVAN Ü LUGATİ’T-TÜRK: Kaşgarlı Mahmut; Türkçe sözlük; Araplara Türkçeyi öğretmek maksadı ile yazılmıştır; İslâmiyet öncesi sözlü dönem eserlerimizi (sav-sagu-koşuk) örnekler; Türk illerini gösteren bir harita…

KUTADGU BİLİG: Yusuf Has Hacip. Divan edebiyatının ilk eseri; aruzla yazılan ilk eser; ilk mesnevi; ilk alegorik (sembolik/simgesel) eser; Hakaniye(Doğu) Lehçesi…

12. YÜZYIL

ATABETÜ’L-HAKAYIK: Edip Ahmet Yükneki; Mesnevi; didaktik; aruzla yazılmıştır…

DİVAN-I HİKMET: Hoca Ahmet Yesevi, “Hikmet” adı verilen dörtlüklerden oluşur; hece ile yazılmıştır; edebiyatımızın ilk Türkçe tasavvuf şiirleridir…

13. YÜZYIL

ÇARH-NÂME: Hoca Ahmet Fakîh; 100 beyitlik bir kaside; tasavvufi bilgiler içerir; dini-ahlaki bir eser…

DİVÂN-I KEBÎR: Mevlâna Celâleddin-i Rûmî; tasavvufi bir aşk işlenir…

FÎHİ MÂ FÎH: Mevlâna Celâleddin-i Rûmî “Ne varsa içindedir” anlamındadır; çeşitli meclislerde yaptığı sohbetleri içerir…

FÜTÜVVET-NÂME: Haliloğlu Yahya Burgazî, Mevlâna’nın Mesnevî’sinden yararlanılmıştır.

İNTİHÂ-NÂME: Sultan Veled; mesnevi…

MAKÂLAT: Hacı Bektaş-ı Velî…

MECÂLİS-İ SEB’A: Mevlâna Celâleddin-i Rûmî

MESNEVİ: Mevlâna Celâleddin-i Rûmî; dini- tasavvufi- ahlaki bir eser; Farsça yazılmıştır; 6 cilt…

REBÂB-NÂME: Sultan Veled; mesnevi…

RİSALETÜ’N- NUSHİYYE: Yûnus Emre; mesnevi, aruzla yazılmış didaktik bir eser…

SELÇUKLU ŞEH-NÂMESİ: Hoca Dehhânî; eser bugün elimizde değildir…

VİLAYET-NÂME: Hacı Bektaş-ı Velî…

YÛSUF U ZÜLEYHÂ: Şeyyad Hamza; mesnevi…

14. YÜZYIL

CEMŞÎD Ü HURŞÎD: Ahmedi; mesnevi…

GARİB-NÂME: Âşık Paşa, mesnevi…

İSKENDER-NÂME: Ahmedi; mesnevi…

KELİLE VE DİMNE TERCÜMESİ: Kul Mesut…

MANTIKU’T- TAYR: Gülşehrî; Attar’dan çeviridir; Tasavvufî ve alegorik bir eserdir…

SİRETÜ’N-NEBÎ: Erzurumlu Darîr; siyer; bu türün edebiyatımızdaki ilk örneği…

15. YÜZYIL

BUDALA-NÂME: Kaygusuz Abdal; mensur…

GEVHER-NÂME: Kaygusuz Abdal; manzum…

GÜLİSTAN: Kaygusuz Abdal; manzum…

HAR-NÂME: Şeyhî; mesnevi; alegorik bir eser; hiciv; insanlar arasındaki eşitsizlikleri ve haksızlık gibi görünen sosyal olayları eleştirir…

HÜSREV Ü ŞİRİN: Şeyhî, mesnevi…

KÂBUS-NÂME: Mercimek Ahmet; sade nesrin bir örneği; Farsçadan çevrilmiştir…

KİTÂB-I MİGLATE: Kaygusuz Abdal; mensur…

MECÂLİSÜ’N- NEFÂİS: Ali Şir Nevâî; tezkire; Türk edebiyatının ilk tezkire örneği…

MİNBER-NÂME: Kaygusuz Abdal; manzum…

MİZANÜ’L- EVZÂN: Ali Şir Nevâî; Türklerin kullandığı nazım ve mûsıkî şekilleri incelenmiştir…

MUHAKEMETÜ’L- LUGATEYN: Ali Şir Nevâî; Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır…

MÜZEKKİ’N-NÜFUS: Eşrefoğlu; düz yazılı, tasavvufla ilgili bir eser…

TAZARRU-NÂME: Sinan Paşa; nesir; süslü nesrin ilk örneği…

TEVÂRİH-İ ÂL-İ OSMÂNÎ: Âşıkpaşazade; tarih türünde; sade nesir; Âşıkpaşazade Tarihi olarak da bilinir…

VESİLETÜ’N- NECAT: Süleyman Çelebi; mesnevi; halk arasında “Mevlit” olarak bilinen eserdir; naat örneğidir…

VÜCÛD-NÂME: Kaygusuz Abdal; mensur…

16. YÜZYIL

BENG Ü BÂDE: Fuzuli; mesnevi; afyon ve şarabın mücadelesinin anlatıldığı temsili bir eser…

BURSA ŞEHRENGİZİ: Lâmiî, Şehrengiz…

EDİRNE ŞEHRENGİZİ: Mesihî; Şehrengiz; edebiyatımızda bu türün ilk örneği…

EDİRNE ŞEHRENGİZİ: Zâti; Şehrengiz…

GÜLŞEN-I ŞUARÂ: Ahdî; tezkire…

HADİKATÜ’S-SUADA: Fuzuli; secili, düzyazı biçiminde…

HEŞT BEHİŞT: Edirneli Sehi Bey; tezkire; edebiyatımızda Anadolu’da yazılan ilk tezkire örneği…

KANUNÎ MERSİYESİ: Bâkî; terkib-i bent biçimiyle yazılan bir mersiye örneğidir…

KIRK HADİS TERCÜMESİ: Fuzuli; İranlı şair Molla Camii’den çevrilmiştir…

KİTAB-I BAHRİYE: Pîrî Reis; denizcilik kitabıdır; kitabına eklediği harita dünyaca tanınmıştır

KİTABÜ’L-MUHİT: Seydi Ali Reis; denizcilik bilgilerini içeren bir kitaptır…

LÂTİFİ TEZKÎRESİ: Lâtifi, tezkire…

LEYLÂ VÜ MECNÛN: Fuzuli; mesnevi…

MEŞÂİRÜ’Ş-ŞUARÂ: Âşık çelebi; tezkire…

MİR’ATÜ’L-MEMÂLİK: Seydi Ali Reis; nesir; Hint seferi sırasında yaşadıklarının anlatıldığı gezi türünde bir eseri…

SÂKİ-NÂME( HEFT CÂM): Fuzuli…

SIHHAT Ü MARÂZ: Fuzuli; Farsça sağlıkla ilgili…

ŞİKÂYET-NÂME: Fuzuli; mektup; hiciv; süslü nesrin bir örneği…

TEZKİRETÜ’Ş-ŞUARÂ: Kınalızâde Hasan çelebi; tezkire…

17. YÜZYIL

CİHÂN-NÜMÂ: Kâtip Çelebi; nesir; coğrafya türünde bir eserdir…

DÜSTURÜ’L-AMEL: Kâtip Çelebi; devlet işlerinde görülen aksaklıklar ve çareler anlatılır…

FEZLEKE: Kâtip Çelebi; nesir; tarih türünde…

HAYRÂBAD: Nâbi; mesnevi

HAYRİYYE: Nâbi; mesnevi…

KEŞFÜ’Z-ZÜNÛN: Kâtip Çelebi; nesir; bibliyografi türünde bir eserdir…

MİZÂNÜ’L-HAK: Kâtip Çelebi; nesir; tarih felsefesi; didaktik…

NÂİMÂ TARİHİ: Nâima; tarih türünde…

PEÇEVİ TARİHİ: Peçevi İbrahim; tarih türünde…

SEYAHAT-NÂME: Evliyâ çelebi; gezi türünde; 10 cilt…

SİHÂM-I KAZA: Nef’î; hiciv…

SUR-NÂME: Nâbi; sünnet şenliklerini anlatan manzum bir eser…

TACÜ’T-TEVÂRİH: Hoca Sadettin Efendi; tarih türünde bir eserdir…

TUHFETÜ’L-HARAMEYN: Nâbi; gezi yazısı türünde; Hac izlenimleri anlatılır…

TUHFETÜ’L-KİBÂR FÎ ESFARİ’L-BİHÂR: Kâtip Çelebi; kısaca Tuhfetü’l-Kibâr olarak da bilinir; nesir; denizcilik üzerine yazılan bir eser…

VİYANA SEFÂRET-NAMESİ: Kara Mehmet çelebi; sefâret-name türünün ilk örneğidir…

18. YÜZYIL

HÜSN Ü AŞK: Şeyh Gâlib; mesnevi, alegorik bir aşk hikâyesi…

MARİFET-NÂME: Erzurumlu İbrahim hakkı; didaktik…

PARİS SEFÂRET-NÂMESİ: Yirmisekiz Çelebi Mehmet; Sefaret-nâme türünün en ünlüsüdür…

19. YÜZYIL

CEVDET PAŞA TARİHİ: Cevdet Paşa; tarih…

MİHNET-İ KEŞAN: Keçecizade İzzet molla; mesnevi; gezi yazısı türündedir…

Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

Orhan EREN