Aşağıdaki çalışmayı word dosyası olarak İNDİR

Gönlünü,Şirin’in aşkı sarınca

Yol almış hayatın ufuklarınca

O hızla dağları Ferhat yarınca

Başlamış akmağa çoban çeşmesi

S1)Yukarıdaki şiiri uyak düzeni, kafiye,nazım birimi ve ölçü bakımından inceleyiniz.

Nazım birimi dörtlük

-arınca…Zengin kafiye

-Ölçü 11 ‘li hece ölçüsü

DÜZ KAFİYE

 

S2)Yukarıdaki şiirde kullanılan edebi sanatları bularak ayrıntılı bir şekilde açıklayınız.

*Ferhat ile Şirin’in isimlerin geçmesi…….Telmih

*Çoban çeşmesinin akış sebebini şair Ferhat’ın dağları yarmasına(aşmasına) bağlıyor.bir olay gerçek sebebi dışında başka bir sebebe bağlanmış…Hüsn-i talil

S3)Kasidenin bölümlerini yazarak açıklayınız. 

Nesib(Teşbib):Kasidenin girişidir.Övgüye başlamadan önce yapılan betimlemedir.Kaside nesib bölümüne göre adlandırılır. Bahariye, şitaiye, idiyye…..gibi.

Girizgah:Şairin nesib bölümünden çıkıp, mehdiyye bölümüne geçmek için oluşturduğu kaçış bölümüdür. Nesib ile medhiyye arasında geçiş bölümüdür.

Medhiyye:Kasidenin sunulduğu kişiye yapılan övgü bölümüdür.

Tegazül:Anlatımda monotonluğu bozmak amacıyla medhiyye bölümünden sonra, aynı vezin ve uyakla söylenen gazeldir.

Fahriye:Kasidede şairin kendini övdüğü bölümdür.

Dua:Kasidede övülen kişiye iyi dileklerin sunulduğu son beyitlerdir.

Taç:Şairin adının veya mahlasının geçtiği beuyittir.

 

S4)Gazel hakkında detaylı bilgi veriniz. 

GAZEL:

*En az 5 en çok 15 beytten oluşur.

*Gazelin ilk beytine matla(doğuş yeri),son beytine makta(kesme yeri )denir.

*Gazelin en güzel beytine Beytül-gazel denir.

*Beyitler arasında anlam birliği olan gazellere Yek ahenk-gazel denir.

*Beyitlerin aynı güçte ses,değer ve güzellikte olmalarına Yek-avaz gazel denir.

*Gazelin konusu;aşk,şarap,kadın gibi lirik konulardır.Az da olsa felsefi ve öğretici konularda da yazılır.

*Gazelin uyak düzeni aa, xa, xa, xa…

 

Durmayın orada kargı kucakta

Dolansın yiğitler köşe bucakta

Bir savaş edelim kelle kucakta

Şehitler aşkına çalın kılıncı

Köroğlu

S. 5.Yukarıdaki şiiri şekil bakımından (uyak şeması, ölçü, kafiye, redif, , nazım şekli ve nazım türü) inceleyiniz.

 

a ­–––– kucakta

a –––– bucakta

a –––– kucakta

b –––– çalın kılıncı

“-ucak” Zengin uyak ,

“-ta” Redif

Ölçü: 6+5= 11’li hece ölçüsü

Nazım birimi: Dörtlük

Nazım şekli: Koşma

Nazım türü: Koçaklama

 

S. 6        

Benim doğduğum köylerde

İnsanlar gülmesini bilmezdi,

Hep bu yüzden dudaklarım çatlaktır

Öp biraz!                                        Cahit Külebi

a)Yukarıdaki şiirde yapılan edebî sanatı bularak açıklayınız.

Şiirde Hüsnü Talil sanatı yapılmıştır. Dudakların çatlak olmasının gerçek sebebi soğuktan dolayıdır. Şairin doğduğu köydeki insanlar gülmesini bilmediğinden, şairin dudakları çatlak kalmıştır. Şair bu şekilde gerçek nedeni bir kenara bırakıp dudakların çatlamasının sebebini güzel bir nedene, şairane bir nedene  dayandırmıştır.

 

Midyeler şarkı söylüyor alabildiğine

Soluk soluğa, arzulu

Gözlerinde görüyorum İstanbul’u           Cahit IRGAT

b)Yukarıdaki şiirde yapılan edebî sanatı bularak açıklayınız.

Şiirde midyelere, insanın şarkı söyleme, arzulu olma  özelliği verilerek teşhis sanatı yapılmıştır. Yani insan dışındaki bir canlı olan midye, insan kişiliğinde gösterilerek bu sanat yapılmıştır.

 

7. Aşağıdaki beyitlerdeki en belirgin edebî sanatı bulunuz. Dinmiş denizlerin şarkısı, rüzgar uyumakta

Körfez düşünür,Kanlıca mahzundur uzakta…

Cevap :…….. teşhis(kişileştirme)……………

 

Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu

Kerem’in sazına cevap veren bu

Cevap :……… telmih(hatırlatma)……………

 

8. Halk edebiyatı nazım şekli olan “koşma” hakkında bilgi veriniz.

*Koşma,Halk edebiyatının en çok kullanılan nazım şeklidir. Nazım birimi dörtlüktür. Kafiye şeması aaab cccb dddb … şeklindedir. Genellikle aşk,sevgi,tabiat,yiğtlik ve ölüm gibi konuları işler. Hece ölçüsü ile yazılır.

Ağaçların daha bu bahçelerde
Bütün yemişleri dalda sarkıyor;
Umutların mola verdiği yerde
Geceler bir nehir gibi akıyor.

9.Şiirden iki imge bulunuz.

Umutların mola vermesi  ,    Gecelerin nehir gibi akması

 

Arabası kirenden
Mendil sallar trenden
Abenim nazlı yarim
Nasıl ayrıldın benden

10. Yukarıdaki şiirin nazım şeklini  yazınız. Bulduğunuz nazım şeklinin özelliklerinden iki tanesini yazınız? 

Nazım şekli: Mani

Özellikleri:

Kafiye şeması aaxa dır

7’li hece ölçüsüyle söylenir

11. Aşağıdaki verilen ifadelerde hangi edebi sanat vardır? Verilen boşluklara yazınız.

“Çocuklar okula doğru adeta uçuyorlardı.” İstiare

Kefil olduğunuz gece bekçisi hakikaten güvenilir çıktı; üç gün sonra bizim kasayı yüklenip kayboldu.” Tariz

 

I.

Kıldan köprü yaratmışsın
Gelsin kulum geçsün deyü
Hele biz şöyle duralım
Yiğit isen geç a Tanrı

 

II.

Yûnus okur diller ile
Ol kumru bülbüller ile
Hakkı seven kullar ile
Çağırayım Mevlâm seni

 

III.

Dokuz ay on gün batn-ı mâderde
Kudretten gözüme çekildi perde
Vaktim tamam olup ahir yerde
Çıkıp ten donundan cihana geldim

12. Yukarıdaki şiirler  Dini Tasavvufi Halk edebiyatı nazım şekillerinden hangisinden alınmıştır? 

 

I Şathiye  ,   II İlahi   ,    III: Devriye

 

Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun

Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini,

Biz duyarız en büyük zevkini ruhumuzun

Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini…

13) Yukarıdaki şiirin kafiye ve rediflerini bulup çeşitlerini yazınız.

Kafiye: “uzun” lar tun( zengin) kafiye

“el”ler tam kafiye

Redif: “ini”ler redif

Kafiye şeması (örgüsü):

abab         çapraz kafiye

 

14. Şiirde ahengi sağlayan unsurlar nelerdir? Üç tanesini yazınız.

Kafiye, redif, Ölçü, Kelime tekrarı

 

15. Aşağıdaki  dize ve şiirde  bulunan söz  sanatlarını  gösteriniz  ?

a-Can kafeste  durmaz  uçar

b-Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal

c-O hızla Ferhat dağları  yarınca

Başlamış akmaya çoban çeşmesi

 

a- istiare        b-teşhis    c-hüsn-i talil

 

16. Şiirde  yapı  nasıl  oluşturulur ?

Her  şiirin  bir  sistemi , yapısı  vardır. Şiirin en küçük  yapı taşı  dizedir. Şiirde  amacına uygun  yapıyla oluşturulur.Şiir  duygularını , düşüncelerini ,hangi  konuda  şiir  yazacağı  bu yapının  oluşmasında ilk  basamaktır.

17-Konularına   göre  koşma  çeşitlerini  yazıp kısaca açıklayınız .

 

18. Konularına  göre  koşma  çeşitleri:

Güzelleme: Aşk, sevgi , doğa  güzellikleri  konulu şiirler

Koçaklama: Kahramanlık , yiğitlik , savaş konulu  şiirler

Taşlama: Bir  kişiyi  veya toplumu  eleştiren şiirler

Ağıt : Ölen kişinin ardından  söylenen  şiirler

 

19.  Divan  edebiyatında   şiirin  dili  hakkında  bilgi  veriniz.

Divan şiirinin  dili : Divan  şiiri, dil bakımından Arapçanın ve Farsçanın büyük ölçüde etkisinde kalmış, şiir  türlerinde ortaya konulan yapıtlar, o dönemin sanat anlayışı gereği Arapça ve Farsça sözcükler, tamlamalar, dilbilgisi kurallarıyla yüklü bir hal almıştır. Süslü düzyazıda, ulaç, bağlaç ve fiillerin dışında herhangi bir Türkçe sözcüğe rastlanmaz.

 

20. Aşağıdaki beyitle ilgili verilenlerden hangisi yanlıştır? puan)

“Süzme çeşmün gelmesün müşgân müşgân üstine

Urma  zahm-ı sîneme  peykân peykân  üstine”

a)Nazım birimi beyittir.

b) Bir gazelin ilk beytinden alınmıştır.

c)İslam öncesi Türk Edebiyatı dönemine aittir.

d) Şiirsellik kendini hissettirmektedir.

e)Zengin kafiye – redif kullanılmıştır.

Doğru Yanlış

 

(Y) Şiirde yapının bozulması anlamın  bozulmasına yol açmaz.

(Y) Bestelenmek için yazılan ve belirli bir ezgiyle söylenen halk şiiri şarkıdır.

(D) Edebî metinler yan anlam değeri açısından zengindir.

(D) Aynı dili konuşan insanlar ortak kültür değerlerini paylaşırlar.

(D) Sanat eseri öncelikle doğruluk ve fayda değil güzellik amacı güder.

( D ) Edebi metinler yan anlam değeri açısından zengindir.

( D ) Şiirin teması yazıldığı dönemle ilişkilidir.

( D ) Şairin hayatı, edebi kişiliği ve dünya görüşünün bilinmesi, şiirin yorumlanmasına yardımcı olur.

( D ) Aynı şiir, farklı okuyucular tarafından farklı yorumlanır.

( D)  Kasidenin nazım birimi beyittir.

( Y)  Edebiyat görsel sanatlardandır.

( Y) Kaside medhiyye bölümüyle başlar

( D) Ninni anonim halk edebiyatı nazım şekillerindendir.

( D)  Dizelerde ünsüz tekrarına aliterasyon denir.

( D)  Hece ölçüsüyle yazılan ve belirli ezgiyle söylenen nazım şekline türkü denir.

( Y)  Varsağı divan edebiyatı nazım şeklidir.

(D)Baki,Fuzuli,Nefi ve Nabi birer Klasik Türk (Divan) şairidir.

(Y)İlahi,nefes,şathiye ve devriye Aşık Tarzı halk edebiyatı nazım şekilleridir.

(Y)Şair, genellikle gazelin ikinci beyitinde  mahlasını kullanır.

Osmanlı Türkçesi;Arapça,Farsça  ve Türkçeden  oluşur.

(D)Klasik Türk edebiyatı, Türk Halk edebiyatına göre daha zevksiz ve basittir(Y)

(D) Kurmaca metinlerde, gündelik metinlerin tersine, soyut anlam boyutu öne çıkar.

(Y) Heykel edebiyatla ilgili bir sanat dalıdır.

(D) Edebî eserler insanda güzel duygular, hayâller ve zevkler uyandırır.

(Y) Edebî metinler, dilin şiirsellik işlevine dayanmaz.

(D) Hece ölçüsü Türk şiirinin en eski, ulusal ölçüsüdür.

Boşluk Doldurma

 

**Nesnelerin, durumların, hareketlerin ve çeşitli tasavvurların dildeki ifadesidir. (kavram)

**Düz yazı biçiminde yazılmış eserdir. (mensur)

**Sanat eserlerinde okuyucuya ya da izleyiciye verilmek istenen iletidir. (tema)

**Göstermeye bağlı oluşan metindir. (tiyatro)

**Dize sonlarındaki sözcüklerde görülen tek ses benzerliğidir. (Yarım uyak)

**Halk şairleri,şiirlerini CÖNK isimli defterde toplarlardı.

**Eleştiri ve yergi içeren koşma türüne  TAŞLAMA  denir.

**İslamiyet öncesi sözlü edebiyat ürünleri şunlardır:1)SAGU  2)SAV   3)KOŞUK    4)DESTAN

**Gazelin ölçüsü ARÛZ ölçüsüdür.

**Fatih-Harbiye romanı PEYAMİ SAFA’ya aittir.

 

**Saz eşliğinde çalınıp söylenen halk şiirleri …..âşıklık….. geleneğine mensuptur.

**Şiirde egemen olan ana duyguya  …tema… denir.

**İki dörtlük ve iki üçlükten oluşan, on dört dizeli Batı şiirine  …Sone…  denir.

**Hece ölçüsüyle yazılan ve belirli bir ezgi ile söylenen Halk şiirine  …Türkü…  denir.

**Bir dönemdeki dini,siyasi, sosyal, ekonomik, sivil, askeri hayatın duygu, anlayış ve zevk bütününe ….zihniyet…. denir.

** Peygamberi övmek için yazılan kasidelere naat denir.

**Gazelin İlk beytine matla  beyti denir.

**Kasidede şairin kendini övdüğü bölüme fahriye  denir.

**Hatırlatma sanatına aynı zamanda  telmih  sanatı da denir.

**Divan edebiyatında  aruz  ölçüsü kullanılır.

**Hecenin açıklık ve  kapalılık  esasına dayanan  ölçüye ……… aruz ölçüsü ………….. denir.

**Ezgiyle söylenip hece  ölçüsüyle  yazılan  halk  şirine   ……… türkü ………….denir.

**Şiirde  mısra  içinde  fazladan  yapılan ses  benzerliğine ……… iç  kafiye ………….denir.

**Şiirlerde ünlü harflerin  tekrarlanmasıyla oluşan ahenge Asonans denir

Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
Kasım KARACA