Fiilde Çatı
NESNESİNE GÖRE ÇATI (NESNE- YÜKLEM İLİŞKİSİ): Nesnesine göre çatı ,yüklemin nesne alıp almamasına göre değerlendirilir.
1)Geçişli ve Geçişsiz Fiiller:
Nesne alabilen fiiller geçişlidir.Pratik olarak bir fiilin geçişli olup olmadığını anlamak için fiile “neyi, kimi” sorularını yöneltiriz ,bu soruları yöneltebiliyorsak fiil geçişlidir, yöneltemiyorsak fiil geçişsizdir.Bir diğer yöntem ise şudur:Fiilin başına “onu” zamirini getirebiliyorsak fiil geçişlidir ,getiremiyorsak fiil geçişsizdir.
*Seni duyuyorum. ( “kimi duyuyorum?” ya da “onu duyuyorum”) (geçişli)
*Beni anladığını biliyorum. ( “neyi biliyorum? Ya da “onu biliyorum.) (geçişli)
*Lütfen otur. ( “neyi otur? Ya da “onu otur” ) (geçişsiz)
*Kitabı verir misin? (“neyi verir misin?” ya da “onu verir misin?” (geçişli)
*Burası ne güzel kokuyor. (“neyi kokuyor?” ya da “onu kokuyor”) (geçişsiz)
*Sonbaharda bitkiler ölür. (“neyi ölür? Ya da “onu ölür”) (geçişsiz)
*Seni çok seviyorum. (“kimi seviyorum?” ya da “onu seviyorum”) (geçişli)
*Bir bilinmezliğe doğru yürüyorum. (“neyi yürüyorum” ya da “onu yürüyorum”) (geçişsiz)
Not: Bir fiilin geçişli olabilmesi için cümlede mutlaka nesne olması şart değildir.Cümlede nesne olmasa bile cümle geçişli olabilir.Önemli olan “neyi, kimi” sorularını sorup soramadığımızdır.
*Gördüm; ama söyleyemedim.
2)Oldurgan ve Ettirgen Çatılı Fiiller:
Geçişsiz bir fiilin üzerine “-r,-t,-tır” eklerinden birinin getirilerek fiilin geçişli yapılmasına “oldurgan” çatılı fiil denir. Geçişli bir fiilin üzerine “-r,-t,-tır” eklerinden biri getirilerek fiil yeniden geçişli yapılıyorsa o fiil “ettirgen” çatılı bir fiildir.Bu durumda eylemin geçişlilik derecesi arttırılmış olur ve bir başkasına yaptırma,ettirme anlamı katar.
*Adam öldü (geçişsiz) —————————- Adamı öldürdü. (oldurgan)
*Günler zor geçiyor.(geçişsiz) —————— Günlerini zor geçiriyor.(oldurgan)
*Bu kitapları okudum (geçişli) ——————-Bu kitapları okuttum.(ettirgen)
*Her şeyi kırdım (geçişli) ————————-Her şeyi kırdırdım (ettirgen)
*Araba durdu.(geçişsiz) ————————– Arabayı durdurdu (oldurgan)
*Yeni aldığım daireyi boyadım.(geçişli)——–Yeni aldığım daireyi boyattım (ettirgen)
*Saçları uzamış (geçişsiz) ————————Saçlarını uzatmış (oldurgan)
*Kumaşı ölçüsüne göre kestim. (geçişli)——–Kumaşı ölçüsüne göre kestirdim.(ettirgen)
*Her sabah koşarım.(geçişsiz)——————- Yıllarca bu topraklarda at koşturduk.(oldurgan)
*İşe başladım.(geçişsiz) ————————– Dersleri başlattım.(oldurgan)
ÖZNESİNE GÖRE ÇATI (ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ): Öznenin yüklemle ilişkisi 4 grupta incelenir.
1)Etken Fiil ve Edilgen Fiiller:
Yüklem durumundaki fiilin gösterdiği işi doğrudan doğruya öznenin kendisi yapıyorsa fiil etken çatılı demektir.Yani fiilin gerçek öznesi varsa ve “l,n” çatı ekini almamışsa fiil etkendir.Bir fiil “l,n” çatı ekini almışsa ve eylemin kim tarafından yapıldığı belli değilse o fiil edilgendir. Edilgen fiillere “kim tarafından” sorusunu yönelttiğimizde cevap alamayız.
*Evi güzelce temizledi.(evi temizleyen kim? “o”, geçek öznesi var, o halde etkendir.)
b.li.ne
*Ev temizlendi. (ev kim tarafından temizlendi?cevap alamıyoruz, eylemi yapan belli değil o halde edilgen)
s.ö
*Kadın, bulaşığı yıkadı.(bulaşık kim tarafından yıkandı? “kadın” eylemi yapan belli olduğu için etken)
*Bulaşık, yıkandı. (bulaşık kim tarafından yıkandı?belli değil,cevap alamıyoruz, o halde edilgen)
*Polis, bu kişileri arıyor.(arayan kim? “polis” gerçek öznesi var eylemi yapan belli öyleyse etken)
*Bu kişiler aranıyor. (arama eylemini yapan kim? Belli değil öyleyse edilgendir)
*Masaları kenara çekti. (masaları kenara çeken kim? “adam” eylemi yapan belli öyleyse etkendir.)
*Masallar kenara çekildi.(masaları kenara çeken kim?belli değil öyleyse edilgendir)
*Sınavın iptal edileceğini söyledi.(sınavın iptal edileceğini söyleyen kim? “o” gerçek öznesi vardır,etkendir.)
*Sınavın iptal edileceği söylendi.(sınavın iptal edileceğini söyleyen kim?belli değil o halde edilgen.)
*Ilık yaz akşamlarında şarkılar söylerdik. (şarkılar söyleyen kim ? “biz” gerçek öznesi var o halde etken)
*Ayrılık gecesini hiçbir zaman unutamadım. (unutamayan kim? “ben” gerçek öznesi var o halde etken)
*En güzel şiirler gençliğin uykusuz gecelerinde yazılır. (yazma eylemini yapan kim? belli değil. edilgen)
*Çalındı umutların en güzeli benden. (edilgen)
2.Dönüşlü Fiiller:
Fiil kök ya da gövdelerine “n, l” çatı ekleri getirilerek yapılır.Dönüşlü eylemlerde özne işi bizzat kendisi yapar ve yaptığı işten de bizzat kendisi etkilenir.Edilgen fiillerle dönüşlü fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır. İkisi de “l,n” çatı eki alır.Ancak edilgen çatılı fiillerin gerçek öznesi yokken dönüşlü çatılı fiillerin gerçek öznesi vardır.Ayrıca dönüşlü çatılı fiillerde “kendi kendine” anlamı vardır.
* Annem geleceğimi öğrenince çocuklar gibi sevindi.
* Kocası eve gelmeyince karısı meraklanmış.
* Yüzmek için hemen soyundu.
* Çocuklar havuzda yıkandı.
* Bir Akdeniz kentinin tuz kokan sabahlarında uyanıyorum.
* Kız aynanın karşısında saatlerce süsleniyor.
* Kadın etrafa bakındı.
3. İşteş Çatılı Fiiller:
Fiil, kök ya da gövdelerine “ş, leş” çatı ekleri getirilerek yapılır.İşteş eylemler, işin birden fazla özne tarafından karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildirir.İşteş çatılı fiillerde özne gerçektir.
* Sen sahilde üzgün beklerken öpüşür ay ile sular. (k)
* Görünmez dallarda kuşlar ötüşür. (b)
* Kuru güz yaprakları uçuşuyor rüzgarda.( b)
* Onunla bir süre öylece bakıştık. (k)
* Sazı ellerine alan aşıklar saatlerce atıştı. (k)
* Onunla hemen her gün telefonlaşırım. (k)
* Yolcular durakta bekleşiyordu. (b)
Not: Bazı fiiller çatı eki almadan da işteşlik özelliği gösterebilir.
* Türk-Yunan ordusu Sakarya’da savaştı.
* Pehlivanlar er meydanında güreştiler.
* Onunla istemeye istemeye barıştım.
* Sonunda ona kavuştum.
Türk Dili ve Edebiyatı Öğrt.
Yusuf Kenan DURMUŞOĞLU
Tebrikler.çok güzel anlatmışsınız inşallah yarın yazılıdan yüksek alırım.
çok güzel anlatmışsınız inşallah yarın yazılıdan yüksek alırım
gerçekten ögretmen gibi anlatmişsınız bilgisayardan çatılı fiillere çalıştım yazılıdan 90 aldım çok teşekkürler tebrikller
guzelmis isime yaradi saolun
Vallahi cok guzel anlatmissiniz belkide sizler sayesinde YGS yi kazanacam eyvallah
Anlatım çok güzel gereksiz ve fazla söz kullanımından uzak durulmuş ve sözcüklerdeki öğeleri bulmamız için verilen sorularda harkulade olmuş tebrik ediyorum..
çok kolay gibi ama zor yazılıdan nasıl yüksek aldım bilmiyom
şunu yazandan Allah bin kere razı olsun çok içten söylüyorum yani. kaynak kitaplarımı okulda unutmuşum yarın sınav var ve bu konuyu hiç anlayamamıştım derste. buradan çalışınca hemen anladım gerçekten çok anlaşılır bir dille konuyu anlatmışsınız elinize sağlık. inşallah sınavda çatı sorularının hepsini yapıcam 🙂
gerçekten iyi türkçe öğretmeninden iyi anlatmışınız emeğinize sağlık 🙂
güzel sağolun konuyu hemen anladım Alla razı olsun.Gerçekten bu konuyu bu kadar çabuk anlayacağıma kendim bile inanamazdım
Tebrikler süper konu anlatımı olmuş ilk defa bu konuyu anlıyorum 😉
Ygs’ye hazırlanıyorum dersanede anlayamamıştım bu konuyu,şuan kısa notlar aldım inşallah olcak çok teşekkürler.
ellerinize saglık olsun icten ve gönülden yaptınız ici teşşekür
çok güzel olmuş ama birazda kısa formül verirseniz sevinirim.
çok yardımcı oldu teşekkürlerr yarın sınavım var notuu mutlaka söyleyeceğim
merhabalar. bu çalışma gerçekten iyi hazırlanmış. yer yer istifade ediyoruz. teşekkür ederim.
acaba dönüşlü fiil eki ‘l’ için de bir kaç örnek koyabilir misiniz?
Merhaba tabi;
* İnsanlar eylem için sokaklara döküldü.
* İnsanlar büyük bir istekle işi yapmaya koyuldu.
Hem çok güzel hem çok açıklayıcı teşekkürler.
allah sizden razı olsun
ya bayıldım süperrrrrrrrrrrrrrrrr bir site her arkadaşıma tavsiye ettim 10 numara 5 yıldızzzzzzzzzzzzzzzzz
Kesinlikle çok iyiydi umarim merkezi sınavda yapabilirim …
aynn kardeş Merkezi sınavda yaparsın yarım gün çalışsan yeter
cok güzel anlatmışsınız allah razı olsun
eyw anlamadıgım seyi sayenizde anladım ALLAH razı olsun…
GÖRDÜM AMA SÖYLEYEMEDİM İ AÇIKLARMISINIZ
cok guzel araştırmışsınız ışallah TOGS sınavım başarılı geçer
konuya ettirgenide ekleyebilir miyiz ?
super olmus ama sonunda soru cozumum olsa daha iyi olurdu
Helal olsun temiz bir anlatim olmus cik isime yarayacak Allaaaaaahhh razıııı olsuuuun
Çok teşekkürler ama soru çözümü olsa daha güzel olurdu.
bomba olmuş ellerinize sağlık inşallah yüksek alırım yrn yazılıdan
Çok güzel anlatmışsınız tebrik ederim. Hem akıcı, çok örnekli ve hem de anlaşılır.
harika açıklamışsınız çok iyi anladım tesekkürler
çok teşekkür ederim harika olmuş emeğinize sağlık ancak nesne yüklem ve özne yüklem ilişkisine de bir kaç örnek verebilir misiniz
Lise bir ogrencisiyim ama dene.sinavim var ve.8.siniftan cikacak hatirlamama yardimci oldunuz saolunn
kardeşim yazan elleriniz dert görmesin 😀
Çok iyi anlatmisiniz isallah TEOQ tan 300ve üssüalirim
çok güzel işime yaradı yazanların elleri dert görmesin
Çok Beğendim Arkadaşlar ama Acaba Hoca Yazılıdan Bu Konuyu Sorar mı ? Müfredattan Kalkmış —> ‘Ettirgen, Oldurgan, Dönüşlü, İşteş ?
:I
allah razı olsun 😀
Başarılı! Gercekten süper….
Çok teşekkür ederim yarın türkçe sınavım var çok yardım etti.
geçişli geçişsiz şeyler çok güzel olmuşş ….,
çook teşekkürler.ellerinize sağlık
Super
Allah razı olsun
harika anlatılmış
Gerçekten bilgikendirici bir bir site
Ellerinize sağlık MUHTEŞEM olmuş.
Siteniz Harika
Çook güzel olmuş ☺☺
Odevime cok yaradi cok saol un
elllerinize sağlık çok işime yaradı :))
Ben bu bilgileri TEOG sınavına hazırlık için okuyorum tek kelime ile mükemmel bir anlatım elinize sağlık
Ortak Sınav yarın bakalım başta ben olmak üzere herkese başarılar ….
Bayildim teknige yarin finalim var 100 almak dilegiyle
Çok sağolun teşekkür ederim
Ben Iranliyim , benim için biraz zor , etken ve edilgen fiilini anlamadım .biraz daha açıklayın lütfen
Harika notlar aldım TEŞEKKÜRLER…
Ellerinize sağlık muhteşem olmuş
2 gün sonra TEOG sınavına giricem. Eksik olduğum konu buydu çok iyi anladım. Teşekkürler ??
Ben de bi kaç saat sonra ?
Kolay gelsin kardeş 🙂
30 saat sonra teoga girecemm eemeginize saglik ????
Cok guzel olmus emeginize saglik birkac ay sonra liseye gecis sinavina girecegim anlamadigim bir konuydu fakat anladim tesekkur ederim
hocanın anlattıgından bişi anlamadım burada cok guzel anlatmıs çok saolun inş LGS sınavında iyi puan alırımda istediğim okula giderim
cok ıyı anladım tesekkur ederım
merhaba ben fen lisesini bu siteyle çalışarak kazandım 2005liler göriyim sizi 😀