Hayati Develi

1. Nüsha özellikleri

İnceleme konusu yaptığımız Fatiha Tefsiri, genel olarak Türkiye’de gelişen Batı Oğuzcası’nın XIII.-XIV. yüzyıllardaki özelliklerini yansıtmakla birlikte bazı özellikleri ile Oğuz-Kıpçak diyalekti özellikleri de taşıyan küçük bir risaledir. Bu risâle Bursa Yazma Eserler Kütüphanesi Hüseyin Çelebi, nr. 468’de kayıtlı mecmuanın 86b-90b yapraklarındadır.

Bu Fatiha tefsirinde ana hatlarıyla söz konusu surenin grafik özelliklerinin taşıdığı hikmetler anlatılmakta, okunması halinde elde edilecek sevaplar yine grafik özellikleriyle bağlantılı olarak ifade edilmektedir. Bu tarz ve üslûp ile yazılmış bir başka Fatiha Tefsiri Süleymaniye Kütüphanesi Serez nr. 3839’da kayıtlı mecmuanın 69b-76a yaprakları arasında bulunmaktadır. Bu, bizim inceleme konumuz olan tefsirden biraz daha geniştir, ancak iki bölümü elimizdeki esere büyük ölçüde benzemektedir. Serez 3839’daki Fatiha Tefsirinden birkaç alıntı yaparak bu benzerliği göstermek istiyoruz:

75a : “… Elhamdu beş harftir, namâz dahi beş vakittür; her kim beş harfi okursa namâzda tak¬îrât olmaya. Ol beş harf hürmetine bagışlaya …”

76a : “… gayri’l-magdûbi ‘aleyhim, on beş harftür. Toksan tokuza katsa yüz on dört olur. Her kim yüz on dört harfi okursa Qur’ân yüz on dört sûredir, dügelisin okumuşça sevâb bula …”

2.                     Karışık dilli eserler

Türkoloji literatüründe Tarihî Doğu Türkçesi ile Tarihî Batı Türkçesi özelliklerine karışık olarak yer veren eserler hakkında umumiyetle “karışık dilli” isimlendirmesi kullanılmaktadır. Ancak bunların Türkiye Türkçesinin gelişim devreleriyle ilgili olup Orta Türkçeden Türkiye Türkçesine geçişin gerçekleştiği bir dönemin karışıklığını yansıttığını söyleyenler olduğu gibi, herhangi bir şekilde Türkiye Türkçesinin gelişimiyle ilgileri olmayıp sadece Doğu Türkçesi grubuna mensup göçmen bilim adamları ve ediplerin dillerindeki karışmanın neticesi olduğunu söyleyenler de vardır. İnceleme konumuz olan küçük risale hacmi itibariyle böyle bir konuda derinlemesine bir fikir beyanına çok da imkân vermese de, biz eserlerin ‘karışık dilli’ olmasının tespitinde ortalama olarak standart kabul edilen Eski Türkiye Türkçesinin özellikleriyle mukayesesinin değil de kendi içindeki verilerle mukayesesinin esas tutulması gerektiği kanaatinde olduğumuzu ifade etmek isteriz. Bu görüşü biraz daha açacak olursak diyebiliriz ki, meselâ bir eserde bulunma hali için ETT’deki +A yerine +GA veya i- fiiliyerine er- şekli kullanılıyorsa bu eser karışık dilli sayılmamalıdır. Eğer eserin içinde bazen +GA bazen +A, bazen erse, bazen ise kullanılıyorsa ve bu karışıklığın mahalli bir ağızla standart yazı dili özelliklerinin karışması olmadığından emin isek, bu eserin karışık dil özellikleri taşıdığından söz edilebiliriz.

Her dönemde ve her diyalekt grubunda bir kısım şekillerin ikili olabileceği ve standart yazı dilinin oluşumu sürecinde bir çok ağızların karıştığı gerçeği de göz önünde tutulursa, Türkolojide kullanılan “karışık dilli” tanımlamasının ne ifade ettiğinin, neyi neden ayırmayı amaçladığının çok da açık olmadığını söyleyebiliriz. “Karışık dilli” tanımlaması, genellikle, Doğu Türkçesi ile Anadolu Türkçesi’nin veya bazen de Kıpçak Türkçesi ile Anadolu Türkçesi’nin özelliklerinin karışık olarak bulunmasını ifade etmektedir. Böyle bir tanımlama kimi metinler için uygundur, ancak her metin için uygun olduğu da söylenemez. Kimi ses düzeni, şekil bilgisi, hatta söz dizimi özellikleri düzenli olarak ETT için standart var sayılan şekillerden farklı olan eserlerin her zaman için Tarihî Türkiye Türkçesi’nin dil sınırları içinde yer alan bir diyalekte ait olabileceği ihtimalini yok saymamak gerekir. Bizim elimizdeki küçük risaleye yaklaşımımız bu şekildedir. Eski Türkiye Türkçesi metinlerinden farklı bazı özellikler taşıyan bu risalenin bu dil grubunun tabiî sınırlarına dahil bir diyalekti temsil etmesi ihtimali üzerinde duruyoruz

 

3.  İmlâ ve Dil Özellikleri

/a/ ünlüsü üstün, elif veya Türkçe kelime başlarında medli elifle gösterilmiştir.

/e/ ünlüsü üstün ve bazen de elif ile gösterilmiştir: üzre, ne-y-içün gibi.

/ç/ ünsüzü için ayrı bir işaret kullanılmamış /c/ ve /ç/ cim harfiyle temsil edilmişlerdir. /p/ ünsüzü kapu ve peygâmbar kelimelerinde

 pe harfi ile temsil edilirken dutup kelimesinde be harfi ile temsil edilmiştir.

Nazal /ñ/ ünsüzü için üç noktalı kef yanında ŋ şekli de kullanılmıştır: taŋrı, miŋ.

+dAn ayrılma hali eki dal+elif ve tenvinle yazılmaktadır. İyelik ekinden sonraki akuzatif eki +n de tenvinle gösterilmiştir.

kapusın acıvirem.

Kelime başı /b/ ünsüzünün sızıcı /v/’ye dönüşmesi konusunda Fatiha Tefsiri var ve vir– örneklerinde /v/ tarafındadır.

biribi– kelimesinde ise /b/ korunmuştur. Yine kelime başında /b/ ~ /m/ nöbetleşmesi görülen bazı kelimelerde metnimizde /m/’li

 şekiller baskındır : miŋ, men gibi. Birinci teklik şahıs zamiri men ve bunun /b/’li şekli binüm Kıpçak tesiri gibi yorumlanabilir.

/t/ > /d/ değişmesinde de metnimiz ince ünlülü kelimelerde tonlu /d/’ler tarafındadır : dé– ~ di-, degin, deñiz, dört ~ dörüt, dut-, dün.

Bunun dışında şu örnekte ikilik vardır: dükelince ~ tükeli. Bir örnek te ise kelime başında /t/ korunmuştur : tü (t.si). Kalın sıradan kelime

 başlarında /t/’li şekillerin korunma oranı, diğer Anadolu metinlerinde olduğu gibi, daha yüksektir: takı, tokuz, toksan. Bunun

yanında /d/’li şekillerde yaygındır : damla, dolıyı, dut-, durur. Bilhassa –durur’un bildirme eki fonksiyonuyla ve tonlu ünsüzle

kullanılması metnimizi Doğu Türkçesinden kuvvetli bir şekilde ayırmakta ve Anadolu sahasına aidiyetini göstermektedir.

Fatiha Tefsiri’nde iki ünlü arasında kalan patlamalı ses birimlerinin sızıcılaşmadığı görülmektedir: kızdurdukı, yazukını, uzunlukı,

ucmaka gibi.

Metinde Eski Türkiye Türkçesi için karakteristik olmayan şekiller vardır. Bunlar eserin dilinin bir Oğuz-Kıpçak şivesi olarak

tanımlanmasına delil sayılabilecek özelliklerdir. Metinde ol– yardımcı fiilinin yanında (beş defa) ve sayıca daha fazla olarak

(16 defa) bol– şekli de kullanılmaktadır. elik “evvelâ, önce” kelimesi de Anadolu Türkçesi’ne tespit edilmezken Gülistan

 Tercümesi ve İrşâdü’l-Mülûk gibi Kıpçak metinlerinde kullanılmaktadır. Metni diğer Anadolu sahası metinlerinden ayıran

özelliklerin en önemlileri ise takı edatı ile er– fiilinin kullanılmış olmasıdır. Anadolu Türkçesi için karakteristik olan dakı, dagı,

 dahı gibi şekiller Fatiha Tefsiri’nde hiç kullanılmamış, yalnızca takı şekli kulllanılmıştır. er– yardımcı fiili metnimizde yalnızca bir

yerde geçmektedir okır erse ; bunun yanında okısa şekli 28 kez kullanılmıştır.

İsim çekiminde yaklaşma hali olarak yalnızca +yA, ayrılma hali olarak yalnızca +dAn kullanılması gibi Batı Oğuzcası unsurları yanında

yükleme halinde +I yanında +nI şeklinin de kullanılması gibi Kıpçak unsurları birarada bulunmaktadır.

dört sayı ismi metnimizde dörd şeklinde iki defa, dört şeklinde bir defa geçerken on üç defa dörüt şeklinde geçmiştir. Tarama

Sözlüğü’nde tespit edilemeyen dörüt kelimesi Kitâb-ı Gunyâ’da dörd ve dört yanında otuz yedi örnekte tespit edilmiştir.

Fatiha Tefsiri’nin dilinin ‘karışık dilli’ olduğu kabul edilen diğer bazı eserlerle de benzerlik gösterdiği görülmektedir :

 

	Fatiha Tefsiri	Kıssa-i Yûsuf	Behcetü’l-Hadaik	Feraiz Kitabı
yönelme	+(y)A	+(y)A, +GA (az)	+(y)A ~ +GA	+(y)A
Yükleme	+(y)I ~ +nI (az)	+(y)I	+(y)I  ~ +nI (az)	+(y)I ~ +nI (az)
Ayrılma	+DAn	+DAn, +DIn (az)	+Dan ~ +dIn	+DAn
+durur	+durur	+turur, +dUr	+durur	+durur
dahi	takı	dagı	takı ~ dakı	dahi
i-	er- ~ i-	ir-, i- (az)		er- ~ i-
ol	bol- ~ ol-	ol-		bol- ~

 

Bu eserler içinde bilhassa Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’unu dikkatli bir şekilde değerlendirmek gerekiyor. Bu eserde ilk bakışta

Doğu-Batı Türkçelerinin karışması gibi görülebilecek olan özelliklerin pekâla Kaşgari’nin Oğuz-Kıpçak şivesi olarak isimlen dirdiği şive grubuna ait olabileceğini düşünebilir. Bu eser pek çok açıdan Türkiye Oğuzcası’nın özelliklerini taşır: Kıpçakça’nın köp “çok” sıfatı yerine çok, öz zamiri yerine gendü, tap– yerine bul– kullanılması gibi leksik özellikler; yaygınlaşmış b > v (vir-, var), b > ø (bol– > ol-) veya b > m (ben, biñ) gelişmeleri gibi ses düzeni özellikleri vs. Bilhassa Kaşgarî’nin Oğuzca’yı Hakaniye şivesinden ayıran karakteristik özellikler arasında saydığı –DACI sıfat-fiilinin (Divanu Lügati’t-Türk, c. II, 168, 256, 318), Kıssa-i Yûsuf’ta gelecek zaman teşkilinde kullanılması, bu eserin dilinin Oğuzca veya Oğuz-Kıpçakça olarak tanımlanması düşüncesini desteklemektedir :

28-  Nübüvvet-risâlet buldaçı sen Hem memleket iyesi oldaçı sen Rahatlığa beşaret buldaçı sen Halil zebih devleti görnür imdi.

 

135- 135-  135-  Kuyudan çıkaruban satıldaçı Andan soñra aña töhmet çok oldaçı hem yene zindan içre salındaçı Her hal içre ben böyle olam imdi.

Fatiha Tefsiri’nin dili genel hatları itibariyle Eski Türkiye Türkçesi özellikleri göstermekle birlikte, bazı leksik ve fonolojik özellikleriyle Doğu (veya Kuzey) Türkçesi özelliklerine de sahip bulunmaktadır. Bunun ferdî bir dil karışmasından ziyade genelleşmiş bir ağız özelliği olduğunu tahmin ediyoruz. Bu, Oğuz-Kıpçak kavimlerinin birarada yaşadığı bölgelerde konuşulan ağızlardan biri olabilir.

 

METİN

 

86b

1 Bismi’llâhi’r-râhmâni’r-rahîm

2 Rabbi yessir ve lâ tu’assir. Kim bunı okısa elik cemâ’atlere

3 eyitsün : “¬alavât vérüñ Muhammed’e.” Bu elhamdu bayık bilüñ kim

4 yâ mü’minler, yarısı senâ-durur ve yarısı du’â-durur.

5 elhamdu’nuñ üc adı var: Fâtihatü’l-kitâb ve ümmü’l-kitâb

6 ve seb’u’l-mesânî. Takı haber-durur ‘ulemâdan ve Şâfi’îden

7 ve Ebû Hanîfe’den ve ‘Ali’den ve ‘Osmân’dan ve ‘Ömer’den ve Ebû Bekr-i

8 Sıddîk’den raziyallâhu ‘anhüm ecma’în. Bu tükeli ‘ulemâlardan

9 rivâyet kılurlar. Ol şerîf-i kıyâmete ve ol şefî’-i

10 ümmete Muhammed Mu¬tafâ’ya ¬allallâhu ‘aleyhi ve sellem ¬ordılar kim bu

11 elhamduya neyiçün seb’u’l-mesânî dirler. Resûl eyitti

12 sallallâhu ‘aleyhi ve sellem : Anuñ uçun seb’u’l-mesânî derler kim yédi

13 kürâse başı-durur. Takı yédi âyet-durur. Her kim

14 degme bir âyeti okısa bir kürase müzdini bulur.

87a

1 Yédi âyeti okısa yédi kürase müzdini bulur. Ve takı

2 bu elhamdu icinde yedi hurûf yok-durur. Ol yédi

3 hurûf anıñ ucun yok-durur kim tamu ‘a¢âbı

4 anuñ birle-durur. Kim bunı okır erse eyitsün :

5 “Cemâ’atler! Siz üç kurla salavât vérmeyince

6 men bu yédi hurûf maksûdın eytmeyem!” Takı kim

7 bu elhamdunı okısa Tañrıya şükür kılmak olur. Takı kim

8 bu elhamdunı béş namâzda hatâsuz okısa tamunı

9 görmeye, inşâallâhu te’âlâ. Bu elhamduda evvel se yok-

10 durur. se, tamu kızdurdukı olur. Kim bu elhamdunı

11 okısa tamu kızkunını görmeye, inşâallâhu te’âlâ.

12 Takı ikinci cim yok-durur. Cim, cehennemden-durur. Kim

13 bu elhamdunı okısa cehennemi görmeye. Ücünci hı yok-durur.

14 hı, tamudan korkmaklık olur. Kim bu elhamdunı okısa

87b

1 tamu korkuncını görmeye, inşâallâhu te’âlâ. Dördünci ze yok-

2 durur. Zeceretü’z-zakkûm ya’nî zakkûmuñ zecri bolur. Kim bu elhamdunı

3 okısa tamu zakkûmunı icmeye, inşâ’allâhu te’âlâ. Nite kim, Qur’ân

4 icinde yâd kıldı : “İnne şecerete’z-zakkûm” dédi. Kim bu elhamdunı

5 okısa tamu agusını görmeye, inşâ’allâhu te’âlâ. Bişinci şın

6 yok-durur,. tamunuñ şerligi bolur. Kim bu elhamdunı okısa

7 tamu şerligini görmeye, inşâ’allâhu te’âlâ. Altıncı zı

8 yok-durur. zı lazâ adlu tamudan-durur. Kim bu elhamdunı

9 okısa ol lazâ adlu tamunı görmeye, inşâ’allâhu te’âlâ.

10 Yidinci fe yok-durur. Fe, Taŋrınuñ rahmetinden ayrılmak

11 bolur. Nite kim, Qur’ân icinde eydür : “Ve zanne enne[hu]’l-firâku”

12 Kim bu elhamdunı okısa Taŋrınuñ rahmetinden ayrılmak görmeye,

13 inşâ’allâhu te’âlâ. haber-durur : Seyyid-i kâbe kavseyn

14 zeynü’l-kıyâmeti Muhammed Mustafâ’dan ¬allallâhu ‘aleyhi ve sellem

88a

1 eydür : Her kim bu elhamdunı okısa Taŋrı tebâreke ve te’âlâ anı imin

2 dünyâda ve âhirette korkuncdan. Taŋrı tebâreke ve te’âlâ :

3 “Yâ kullarum! Biş namâz siziñ üzre emânet-durur.

4 kavluhû te’âlâ : “İnnâ ‘arazna’l-emânete” Takı bu elhamdu biş harf-

5 durur kim, bu biş harf Taŋrıya şükr (!) kılmak bolur. Kim {bu biş} harfi

6 okısa biş namâz eksügini yarlayuvire (!). “lillâhi” üc harf-

7 durur. Biş takı üc sekiz bolur. Her kim bu elhamdudan sekiz harf

8 okısa Taŋrı te’âlâ eydür : “Sekiz ucmak kapusın acıvirem.” dir.

9 “Rabbi’l-’âlemîne” on harf-durur. On sekiz bolur. Taŋrı eydür :

10 Yâ kullarum! On sekiz miŋ ‘âlem yaratdum. Kim bu elhamdudan on

11 sekiz harf okısa ve on sekiz miŋ ‘âlem icindeki cânavarlar

12 sagışınca takı tüsi sagışınca yazukını ‘afv kılam.” dir.

13 “Ve anca takı müzd virem.” dir. “er-Rahmân” altı harf-durur.

14 Altı takı on sekiz yigirmi dörüt bolur. Dünli [günli] yigirmi

15 dörüt sâ’at-durur. “Her kim bu elhamdudan yigirmi dört (!) harf

88b

1 okısa dünli günli yigirmi dörüt sâ’at icindeki belâdan

2 ve kazâdan anı gendü rahmetümle bekleyem.” dir. “er-Rahîm” hem altı

3 harf-durur. Altı takı yigirmi dörüt otuz bolur. Taŋrı te’âlâ

4 eydür : “Bir ay otuz gün-durur. Kim bu elhamdudan otuz harf

5 okısa bu bir ay gündüz oruc dutmışca dün dolıyı (!)

6 namâz kılmışca müzd virem.” dir. “Mâliki yevmi’d-dîn” On

7 iki harf-durur. Taŋrı te’âlâ eydür : Bir yılı on iki ay

8 yaratdum. Her kim bu elhamdudan “mâliki yevmi’d-dîn”e degince

9 okısa Taŋrı tebâreke ve te’âlâ eydür: “Bu on iki ay

10 gündüzle oruc dutup dün dolıyı namâz kılmış

11 fazlını virem.” dir. “İyyâke na’budu” sekiz harf-durur. Sekiz

12 kırk iki elli bolur. Taŋrı tebâreke ve te’âlâ Qur’ân icinde

13 va’de kıldı: “Fî yevmin kâne mikdâruhû hamsîne elfe senetin”

14 Ya’nî : Yarın kıyâmet güni bir gün uzunlukı dünyânıñ

89a

1 elli miŋ bu yılınca ola. Kim bu elhamdudan okısa “iyyâke na’budu”ya degince

2 Taŋrı te’âlâ ol elli miŋ yıllık güni bir sâ’atde gecüre. Ve “iyyâke

3 nestâ’în” on bir harf-durur. On bir takı elli altmış

4 bir bolur. Taŋrı te’âlâ eydür : Dünyâda altmış bir deñiz yaratdım.

5 Her kim bu elhamdudan “ve iyyâke nesta’îne”ye degince okısa ol (oña) ?

6 altmış bir deñiz sagışınca takı degme deñiz suyı damla

7 damla bolmış sagışınca müzüd virem. Ve takı anca yazukunı

8 giderem.” dir. “ihdinâ’s-sırâta” : On bir harf-durur.

9 On bir takı altmış bir yitmiş iki bolur. Taŋrı te’âlâ eydür .

10 “Yâ kullarum! Resûluŋ ? yitmiş iki firâkı var. Her kim bu elhamdudan

11 “ihdinâ’s-sırâte” degince okısa ol yitmiş iki firâkdan

12 ırak dutam.” dir. “el-mustakîme” : Sekiz harf-durur. Yitmiş iki

13 takı sekiz seksen (!) bolur. Her kim bu elhamdudan “el-mustakîm”e

14 degince okısa Taŋrı te’âlâ eydür : “Her kim binüm kullarumdan

89b

1 sücü icse yâ zinâ [kılsa] ol yazukunı yarlıgayam.” dir. “sırate

2 ’llezîne en’amte ‘aleyhim” on tokuz harf-durur. On

3 tokuz takı seksen, toksan tokuz bolur. Taŋrı te’âlâ eydür :

4 “Yâ kullarum! Her kim bu elhamdudan “sırâte’l-lezine en’amte ‘aleyhim”e

5 degince okısa binüm toksan tokuz agır hürmetlü

6 adumı okımış ögrenmiş müzdin ve kerâmetin

7 virem.” dir. “gayri’l-magdûbi ‘aleyhim” [on biş] harf-durur.

8 On biş takı toksan tokuz yüz on dörüt bolur.

9 Taŋrı te’âlâ eydür : “Yâ kullarum! Yüz on dörüt

10 sûret Qur’ân, Resûluma (!) indürdüm. Her kim bu

11 elhamdudan “gayri’l-magdûbi ‘aleyhim”e degince okısa

12 yüz on dörüt sûret Qur’ân ögrenmiş

13 okımış müzdini, fazlını virem.” dir. “Gendü fazlım

14 birle.” “ve lâ’d-dâllîn” on harf-durur. On

90a

1 takı yüz on dörüt yüz yigirmi dörüt bolur. {Taŋrı te’âlâ eydür : “Yâ kullarum!} Her kim

2 bu yüz yigirmi dörüt harfi okısa yüz miŋ yigirmi

3 dörüt miŋ beygamberler yaratdum, halklara biri-

4 bidüm. Her kim bu elhamdunı biş namâzda okısa

5 yüz miŋ yigirmi dörüt miŋ peygambarları gör-

6 mişçe ve dükeline îmân getürmişce müzüd virem.

7 Ve dükeli beygamberler birle berâber kılam. Gendü fazlım

8 birle.” dir. Takı “âmîn” dörüt harf-durur.

9 Resûl sallallâhû ‘aleyhi ve sellem eyitdi. Her kim bu dörüt

10 harfi eyitse Taŋrı te’âlâ aña dörüt nesene

11 rûzi kıla. Evvel îmânını ve şehâdetini anıñ üzere

12 bekleye. İkinci gûrını aydıñ kıla. Ol gûruñ giñligi

13 yetmiş arşun ola. Ücünci kıyâmetde hisâbını

14 âsân kıla. Dördünci sırâtdan, tamudan âsân gecüre

90b

1 ve ucmaka ilede. Vallâhu a’lem bi’s-savâb.

 

İNDEKS

 

+(y)A : aña 90a/10, cemâ’atlere 86b/2, dükeline 90a/6, elhamduya  86b/11, halklara  90a/3, iyyâke na‘budu’ya 89a/1,

mâliki yevmi’d-dîn’e 88b/8, muhammed’e 86b/3, muhammed mustafâ’ya 86b/10, resûluma 89b/10, şefî’-i ümmete 86b/9-10, şerîf-i kıyâmete 86b/6, taŋrıya  88a/5, tañrıya 87a/7, ucmaka  90b/1, ve iyyâke nesta‘îne’ye 89a/5,

-(y)A : ‘afv kılam  88a/12, âsân kıla 90a/14, aydıñ kıla 90a/12, bekleye 90a/12, bekleyem 88b/2, berâber kılam 90a/7,

dutam 89a/12, eytmeyem 87a/6, gecüre  89a/2, 90a/14, giderem 89a/8, görmeye 87a/9, 11, 13, 87b/1, 5, 7, 9, 12, icmeye

87b/3, ilede 90b/1, ola 89a/1, 90a/13, rûzi kıla 90a/11, virem 88a/13, 88b/6, 11, 89a/7, 89b7, 13, 90a/6, yarlayuvire 88a/6,

yarlıgayam 89b/1,

ac- açmak

a.-ıvirem 88a/8

ad  isim

a.+ı 86b/5

a.+mı89b/6

adlu  isimli, ismini taşıyan 

a. 87b/8, 87b/9

‘afv kıl-  affetmek

‘a.-am 88a/12

agır  hürmete lâyık, saygıdeğer 

a.  89b/5

agu  zehir

a.+sını 87b/5

âhiret  ahiret

a.+te 88a/2

‘âlem  âlem, dünya 

‘a.  88a/10, 88a/11

‘ali  Hz. Ali

‘a.+den 86b/7

altı 88a/13, 88a/14, 88b/2, 88b/3,

a.+ncı 87b/7

 

âmîn

â.  90a/8

arşun  arşın  90a/13

âsân  kolay  90a/14

âsân kıl-  kolaylaştırmak

â.-a 90a/14

ay  ay, otuz günlük takvim birimi

a. 88b/4, 88b/5, 88b/7, 88b/9

aydıñ kıl-  aydınlatmak

a.-a 90a/12

âyet  âyet

â.+durur 86b/13

â.+i 86b/14, 87a/1

ayrıl-  ayrılmak

a.-mak 87b/10, 87b/12

‘a¢âb  işkence, eziyet

‘a.+ı 87a/3

baş  başlangıç, baş taraf

b.+durur 86b/13

bayık  açıkça, kesinlikle

b. 86b/3

bekle-  korumak; sağlamlaştırmak

b.-ye 90a/12

b.-yem 88b/2

belâ  belâ

b.+dan 88b/1

berâber kıl-  bir araya getirmek

b.-am 90a/7

béş   beş 

b. 87a/8

beygamber  peygamber

b.+ler 90a/3, 90a/7

bil-  bilmek

b.-üñ 86b/3

bin  ben

b.+üm 89a/14, 89b/5

bir  bir

b. 86b/14, 88b/4, 88b/5, 88b/7, 88b/14, 89a/2

altmış b. 89a/3-4, 89a/4, 89a/6, 89a/9

on b. 89a/3, 89a/9, 89b/8

biribi-  göndermek

b.-düm 90a/3-4

birle birlikte, beraber 

b. 89b/14, 90a/7, 90a/8,

b.+durur 87a/4,

bismi’llâhi’r-râhmâni’r-rahîm

b. 86b/1,

biş  beş 

b. 88a/3, 88a/4, 88a/5, 88a/6, 88a/7, 90a/4

b.inci 87b/5,

on b. 89b/7, 89b/8

bol-  olmak

b.-mış 89a/7

b.-ur 87b/2, 87b/6, 87b/11, 88a/5, 88a/7, 88a/9, 88a/14, 88b/3, 88b/12, 89a/4, 89a/9, 89a/13, 89b/3, 89b/8, 90a/1

bu  bu 

b. 86b/3, 86b/8, 86b/10, 87a/2, 87a/6, 87a/7, 87a/8, 87a/9, 87a/10, 87a/13, 87a/14, 87b/2, 87b/4, 87b/6, 87b/8, 87b/12, 88a/1, 88a/4, 88a/5, 88a/7, 88a/10, 88a/15, 88b/4, 88b/5, 88b/8, 88b/9, 89a/1, 89a/5, 89a/10, 89a/13, 89b/4, 89b/10, 90a/2, 90a/4, 90a/9

b.+nı 86b/2, 87a/4

bul-  elde etmek, kazanmak

b.-ur 86b/14, 87a/1

+cA : anca 88a/13, 89a/7, degince  88b/8, 89a/1, 5, 11, 14, 89b/5, 11, getürmişce 90a/6, namâz kılmışca 88b/6, oruc dutmışca 88b/5, sagışınca 88a/12, 89a/6, 7, yılınca 89a/1,

cânavar  canlılar, hayvanlar

c.+lar 88a/11

cehennem  cehennem

c.+den-durur 87a/12

c.+i 87a/13

cemâ’at  topluluk

c.+ler 87a/5

c.+lere 86b/2

cim  Arap alfabesinde cim harfi 

c. 87a/12

+DA : âhirette 88a/2, dünyâda  88a/2, 89a/4; elhamduda 87a/9, icinde  87a/2, 87b/4, 11, 88a/11, 88b/1, 12, icindeki 88a/11, 88b/1, kıyâmetde 90a/13, namâzda 87a/8, 90a/4, sâ‘atde 89a/2,

damla  damla

d. damla 89a/6, 89a/7

+dAn : ‘ali’den 86b/7, belâdan 88b/1, cehennemden-durur 87a/12, ebû hanîfe’den 86b/7, elhamdudan  88a/7, 10, 15, 88b/4, 8, 89a/1, 5, 10, 13, 89b/4, 11, firâkdan  fırkalar­dan  89a/11, kazâdan 88b/2, ebû bekr-i ¬ıddîk’den 86b/7-8, korkuncdan 88a/2, kullarumdan  89a/14, muhammed mustafâ’dan 87b/14, ‘osmân’dan 86b/7, ‘ömer’den 86b/7, rahmetinden 87b/10, 12, sırâtdan  90a/14, şâfi’îden 86b/6, tamudan 87a/14, 87b/8, 90a/14, ‘ulemâdan 86b/6, ‘ulemâlardan 86b/8,

de-  demek, ifade etmek

d.-rler 86b/12

dé-  demek, ifade etmek

d.-di 87b/4

d.-rler 86b/11

degin  kadar

d.+ce 88b/8, 89a/1, 89a/5, 89a/11, 89a/14, 89b/5, 89b/11

degme  herhangi bir, her 

d. 86b/14, 89a/6

deñiz   deniz 

d. 89a/4, 89a/6

-dI : biribidüm 90a/3-4, dédi 87b/4, eyitdi 90a/9, eyitti 86b/11, indürdüm 89b/10, sordılar 86b/10, va’de kıldı 88b/13, y⢠kıldı 87b/4, yaratdım 89a/4, yaratdum  88a/10, 88b/8, 90a/3,

di-  demek, ifade etmek  (krş. de-, dé-)

d.-r 88a/8, 88a/12, 88a/13, 88b/2, 88b/6, 88b/11, 89a/8, 89a/12, 89b/1, 89b/7, 89b/13, 90a/8

 

dolıyı (!)  boyunca, süresince 

d.88b/5, 10

dörd  dört  (krş. dört, dörüt)

d.+ünci 87b/1, 90a/14

dört  dört  (krş. dörd, dörüt)

yigirmi d. 88a/15

dörüt  dört  (krş. dörd, dört)

d. 90a/8, 9, 10

on d. 89b/8,

yigirmi d. 88a/14, 88a/15, 88b/1, 88b/3

yüz on d. 89b/9, 12, 90a/1

yüz yigirmi d. 90a/1, 90a/2

du’â  dua

d.+durur 86b/4

-dUKI : kızdurdukı 87a/10,

-dUr- : indürdüm 89b/10, kızdurdukı 87a/10,

+durur : âyet-durur 86b/13, başı-durur 86b/13, birle-durur 87a/4, cehen­nemden-durur 87a/12, du’â-durur 86b/4, emânet-durur 88a/3, gün-durur 88b/4, haber-durur 86b/6, 87b/13; harf-durur  88a/4-5, 6-7, 9, 13, 88b/3, 7, 11, 89a/3, 8, 12, 89b/2, 7, 14, 90a/8; sâ’at-durur 88a/15, senâ-durur 86b/4, tamudan-durur 87b/8, yok-durur 87a/2, 3, 9-10, 12, 13, 87b/1-2, 6, 8, 10,

dut-  tutmak

d.-am 89a/12

dükel  hep, cümle  (krş. tükel)

d.+ine 90a/6, 7

dün  gece 

d. 88b/5, 10

dünli  geceli

d. günli 88a/14, 88b/1

dünyâ  dünya

d.+da 88a/2, 89a/4

d.+nıñ 88b/14

ebû hanîfe Ebu Hanife

e.+den 86b/7

ebû bekr-i ¬ıddîk  Hz. Ebu Bekir

e.+den 86b/7-8

eksük  eksik, noksan

e.+ini 88a/6

elhamdu 86b/3, 87a/2, 88a/4

e.+da 87a/9

e.+dan 88a/7, 88a/10, 88a/15, 88b/4, 88b/8, 89a/1, 89a/5, 89a/10, 89a/13, 89a/10, 89a/13, 89b/4, 89a/10, 89a/13

e.+nı 87a/7, 87a/8, 87a/10, 87a/13, 87a/14, 87b/2, 87b/4, 87b/6, 87b/8, 87b/12, 88a/1, 90a/4

e.+nuñ 86b/5

e.+ya 86b/11

elik   önce  86b/2

elli  elli (50)  88b/12, 89a/3

emânet  emanet

e.+durur 88a/3

er-rahîm 88b/2

er-rahmân 88a/13

evvel  önce  87a/9, 90a/11

eyit-  söylemek, ifade etmek

e.-di 90a/9

e.-meyem 87a/6

e.-se 90a/10

e.-sün 86b/3, 87a/4

e.-ti 86b/11

eydür 87b/11, 88a/1, 88a/8, 88a/9, 88b/4, 88b/7, 88b/9, 89a/4, 89a/9, 89a/14, 89b/3, 89b/9, 90a/1

fâtihatü’l-kitâb

f. 86b/5

fazl  kerem, ihsan

f.+ım 89b/13, 90a/7

f.+ını 88b/11, 89b/13

fe  Arap alfabesinin bir harfi 

f. 87b/10

firâk  fırkalar

f.+dan 89a/11

f.+ı 89a/10

gûr  mezar

g.+ını 90a/12

g.+uñ 90a/12

gecür-  geçirmek

g.-e 89a/2, 90a/14

gendü   kendi  88b/2, 89b/13, 90a/7

gider-  affetmek

g.-em 89a/8

giñlik  genişlik

g.+i 90a/12

gör-  görmek

g.-meye 87a/9, 87a/11, 87a/13, 87b/1, g.meye 87b/5, 87b/7, 87b/9, 87b/12

g.-mişçe 90a/5-6

gün  gün  88b/14

g.+durur 88b/4

g.+i 88b/14, 89a/2,

gündüz  gündüz 

g. 88b/5

g.+le 88b/10

günli  gündüzlü

dünli g. 88a/14, 88b/1

haber  haber

h.+durur 86b/6, h.durur 87b/13

halk  insan

h.+lara 90a/3

harf  harf 

h. 88a/5, 88a/7, 88a/11, 88a/15, 88b/4,

h.+durur 88a/4-5, 88a/6-7, 88a/9, 88a/13, 88b/3, 88b/7, 88b/11, 89a/3, 89a/8, 89a/12, 89b/2, 89b/7, 89b/14, 90a/8

h.+i 88a/5, 90a/2, 90a/10

hatâ  hata, yanılma

h.+suz 87a/8

hem  de, dahi  88b/2

her  her 

h. 86b/13, 88a/1, 88a/7, 88a/15, 88b/8, 89a/5, 89a/10, 89a/13, 89a/14, 89b/4, 89b/10, 90a/1, 90a/4, 90a/9

hı  Arap alfabesinde bir harf 

h. 87a/13, hı 87a/14

hisâb  hesap

h.+ını 90a/13

hurûf  harfler 

h. 87a/2, 87a/3, 87a/6

hürmetlü  hürmete lâyık, saygın 

h. 89b/5

+(y)I : adumı 89b/6, agusını 87b/5, anı 88a/1, 88b/2, âyeti 86b/14, 87a/1, cehennemi 87a/13, eksügini 88a/6, fazlını 88b/11, 89b/13, gûrını 90a/12, güni 89a/2, harfi 88a/5, 90a/2, 10, hisabını 90a/13, îmânını  90a/11, kızkunını 87a/11, müzdini 86b/14, 87a/1, 89b/13, korkuncını 87b/1, şehâdetini 90a/11, yazukını 88a/12, yazukunı 89a/7, 89b/1, yılı 88b/7, zakkûmunı 87b/13,

-Il- : ayrılmak 87b/10, 12,

-IncA : vérmeyince 87a/5

+IncI : altıncı 87b/7, bişinci 87b/5, dördünci  87b/1, 90a/14, ikinci 87a/12, 90a/12, ücünci 87a/13, 90a/13, yidinci 87b/10,

ırak   uzak 

ı. 89a/12

-I vir- : acıvirem 88a/8, yarlayuvire 88a/6,

ic  iç

i.+inde 87a/2, 87b/4, 11, 88b/12

i.+indeki 88a/11, 88b/1

ic-  içmek

i.-meye 87b/3

i.-se 89b/1

iki  iki

kırk i. 88b/12

i.+nci 87a/12, 90a/12

on i. 88b/6-7, 88b/7, 88b/9

yitmiş i. 89a/9, 89a/10, 89a/11, 89a/12

iled–  göndermek

i.-e 90b/1

îmân  iman  90a/6,

î.+ını 90a/11,

îmân getür–  iman etmek

g.-mişce 90a/6

imin  emin, güvenlikte  

i. 88a/1

indür–  indir-, inzal etmek

i.-düm 89b/10

inşâ’allâhu te’âlâ

i. 87a/9, 87a/11, 87b/1, 87b/3, 87b/5, 87b/7, 87b/9, 87b/13

iyyâke na’budu

i.+ya 89a/1

kapu  kapı

k.+sın 88a/8

kazâ  kaza, can ve mal kaybına yol açan olay

k.+dan 88b/2

kerâmet  ihsan, bağışlama

k.+in 89b/6

+KI : icindeki 88a/11, 88b/1,

kıyâmet   kıyamet 

k. 88b/14

k.de 90a/13

kızkun  sıcaklık

k.+ını 87a/11

kızdur-  (ateşte) kızdırmak

k.-durdukı 87a/10

kim  kim 

k. 86b/2, 86b/13, 87a/4, 87a/6, 87a/7

kim   ki 

k. 87a/3

kork-  korkmak

k.-maklık 87a/14

korkunc  korkulu şey

k.+dan 88a/2

k.+ını 87b/1

kul  kul

k.+larum 88a/3, 88a/10, 89a/10, 89b/4, 89b/9, 90a/1

k.+larumdan 89a/14

-Kun : kızkunını 87a/11,

kur’ân Kur’an-ı Kerim

k. 87b/3, 87b/11, 88b/12, 89b/10, 89b/12

kurla  defa, kere 

k. 87a/5

kürase  cüz, Kur’a’ın küçük bir bölümü (< kürrâse)

k. 86b/14, 87a/1; kürâse 86b/13

+lA : birle  87a/4, 89b/14, 90a/7, 8, gündüzle 88b/10, kurla 87a/5,

+lA (ile) : rahmetümle 88b/2,

+lAr : beygamberler 90a/3,7, cânavarlar 88a/11, cemâ’atler 86b/2, 87a/5, halklara  90a/3, kullarum 88a/3, 10, 89a/10, 89b/4, 9, 90a/1, kullarumdan 89a/14,mü’minler 86b/4, peygambarı (!) 90a/5,

lazâ Cehennem isimlerinden biri 

l. 87b/8, 87b/9

+lI ..+lI : dünli günli 88a/4, 88b/1, 

+lIK : giñligi 90a/12, şerligi 87b/6, şerligini 87b/7, yıllık 89a/2,

+lU : adlu 87b/8,9, hürmetlü 89a/5,

+(U)m (iyelik) : adumı 89b/6, fazlım 89b/13, 90a/7, kullarum 88a/3, 10, 89a/10, 89b/4, 9, 90a/1, kullarumdan 89a/14, rahmetümle 88b/2, resûluma 89b/10,

-mA– : görmeye 87a/9, 11, 13, 87b/1, 5, 7, 9, 12, icmeye 87b/3, eytmeyem 87a/6, vérmeyince 87a/5,

–mAK : ayrılmak 87b/10, 12, şükür kılmak 87a/7, 88a/5,

-mAKlIK : korkmaklık 87a/14

mak¬ûd  gaye, iletilecek bilgi

m.+ın 87a/6

mâliki yevmi’ddîn  Fatiha suresinden bir parça

m.+e 88b/8

men  ben

m. 87a/6

-mIş : bolmış 89a/7, getürmişce 90a/6, görmişçe 90a/5-6, namâz kılmış 88b/6, 10, namâz kılmışca 88b/6, okımış 89b/6, 13, oruc dutmışca 88b/5, ögrenmiş 89b/6, 12,

miŋ  bin; rakam ile 1000

dörüt m. 90a/5

elli m. 89a/1, 89a/2

yigirmi dörüt m. 90a/2-3,

yüz m. 90a/2, 90a/5

miñ   bin; rakam ile 1000)

on sekiz m. 88a/10, 88a/11

muhammed  Hz. Muhammed

m.+e 86b/3

muhammed mustafâ  Hz. Muhammed

m.+dan 87b/14

m.+ya 86b/10

mü’min  mümin, inanan

m.+ler 86b/4

müzd karşılık; sevap 

m. 88a/13, 88b/6, müzüd 89a/7, 90a/6

m.+in 89b/6,

m.+ini 86b/14, 87a/1, 89b/13

+n : kapusın 88a/8, kerâmetin 89b/6, maksûdın 87a/6, müzdin 89b/6,

namâz   namaz  88a/3, 88a/6

n.+da 87a/8, 90a/4

namâz kıl–  namaz kılmak

n.-mış 88b/10

n.-mışca 88b/6

ne   ne

n.+yiçün 86b/11

nesene  nesne, şey

n. 90a/10

+nI : bunı 86b/2, 87a/4,elhamdunı  87a/7, 8, 10, 13, 14, 87, 2, 4, 6, 8, 12, 88a/1, 90a/4, tamunı 87a/8, 87b/9,

nite kim  gibi, nitekim  

n. 87b/3, 87b/11,

okı-   okumak

o.-mış 89b/6, 89b/13

o.-sa 86b/2, 86b/14, 87a/1, 87a/7, 87a/8, 87a/11, 87a/13, 87a/14, 87b/3, 87b/5, 87b/6, 87b/9, 87b/12, 88a/1, 88a/6, 88a/8, 88a/11, 88b/1, 88b/5, 88b/9, 89a/1, 89a/5, 89a/11, 89a/14, 89b/5, 89b/11, 90a/2, 90a/4

o.-r erse 87a/4,

ol   o 

o. 86b/9, 87a/2, 87b/9, 89a/2, 89a/11, 89b/1, 90a/12

aña 90a/10

anca 88a/13, 89a/7

anı 88a/1, 88b/2

anıñ 87a/3, 90a/11, anuñ 86b/12, 87a/4

ol–   olmak

o.-a 89a/1, 90a/13

o.-ur 87a/7, 87a/10, 87a/14,

on    on

o. 88a/9, 89b/14

o. sekiz 88a/9

oruc dut-   oruç tutmak

o.-mışca 88b/5

o.-up 88b/10

‘osmân  Hz. Osman

‘o.+dan 86b/7

otuz    otuz 

o. 88b/3, 88b/4

ögren–   öğrenmek

ö.-miş 89b/6, 89b/12

‘ömer   Hz. Ömer

‘ö.+den 86b/7

peygambar  peygamber

p.+ları (!) 90a/5

-r, -(U)r : bolur  87b/2, 6, 11, 88a/5, 7, 9, 14, 88b/3, 12, 89a/4, 9, 13, 89b/3, 8, 90a/1; bulur  86b/14, 87a/1, derler 86b/12, dir 88a/8, 12, 13, 88b/2, 6, 11, 89a/8, 12, 89b/1, 7, 13, 90a/8, dirler 86b/11, eydür  87b/11, 88a/1, 8, 9, 88b/4, 7, 9, 89a/4, 9, 14, 89b/3, 9, 90a/1, okır erse 87a/4, olur 87a/7, 10, 14, rivâyet kılurlar 86b/9,

rahmet  rahmet

r.+inden 87b/10, 87b/12

r.+ümle 88b/2

raziyallâhu ‘anhüm ecma’în Arapça dua cümlesi : Allah onların cümlesinden razı olsun

r. 86b/8

rabbi yessir ve lâ tu’assir   Arapça duam cümlesi : Allahım! Kolaylaştır, güçleştirme!  

r. 86b/2

resûl   peygamber

r. 86b/11, 90a/9

r.+uma 89b/10

r.+uŋ (?) 89a/10

rivâyet kıl–  rivayet etmek

r.-urlar 86b/9

rûzi kıl-   nasib etmek

r.-a 90a/11

-sA : eyitse 90a/10, icse 89b/1, okır erse 87a/4, okısa 86b/2, 14, 87a/1, 7, 8, 11, 13, 14, 87b/3, 5, 6, 9, 12, 88a/1, 6, 8, 11, 88b/1, 5, 9, 89a/1, 5, 11, 14, 89b/5, 11, 90a/2, 4,  zinâ kılsa 89b/1,

sâ’at   saat  

s. 88b/1

s.+de 89a/2

s.+durur 88a/15

sagış   sayı

s.+ınca 88a/12, 89a/6, 89a/7

salavât   salavat  

s. 86b/3, 87a/5

sallallahû ‘aleyhi ve sellem Peygambere dua cümlesi

s. 86b/10, 90a/9, 86b/12, 87b/14

se   Arap alfabesinde bir harf  

s. 87a/10, 87a/9

seb’u’l-mesânî  Fatiha suresi 

s. 86b/6, 86b/11, 86b/12

sekiz  sekiz 

s. 88a/7, 88a/8, 88b/11, 88b/11, 89a/12, 89a/13

on s. 88a/11, 88a/14

seksen   seksen 

s. 89a/13, 89b/3,

senâ   övgü

s.+durur 86b/4

seyyid-i kâbe kavseyn  Mec. Hz. Muhammed  

s. 87b/13

+(s)I : adı 86b/5, agusını 87b/5, ‘a¢âbı 87a/3, başı-durur 86b/13, dükeli 90a/7, dükeline 90a/6, eksügini 88a/6, fazlını 88b/11, 89b/13, firâkı  fırkaları  89a/10, giñligi 90a/12, gûrını 90a/12, güni 88b/14, hisâbını 90a/13, îmânını 90a/11, kapusın 88a/8, kerâmetin 89b/6, kızdurdukı 87a/10, kızkunını 87a/11, korkuncını 87b/1, maksûdın 87a/6, müzdin 89b/6, müzdini 86b/14, 87a/1, 89b/13, rahmetinden 87b/10, 12, suyı 89a/6, şehâdetini 90a/11, şerligi 87b/6, 7, tüsi  88a/12, tükeli 86b/8, uzunlukı 88b/14, yarısı 86b/4, yazukını 88a/12, yazukunı 89a/7, 89b/1, yılın­ca 89a/1, zakkumı 87b/3, zecri 87b/2,

sırât   Sırat köprüsü

s.+dan 90a/14

siz   siz  

s. 87a/5

s.+iñ 88a/3

sor-   sormak

s.-dılar 86b/10

su   su

s.+yı 89a/6

-sUn : eyitsün 86b/3, 87a/4,

+sUz : hatâsuz  87a/8,

sücü   şarap  

s. 89b/1

şâfi’î   İmam Şafi’î

ş.+den 86b/6

şefî’-i ümmet   Mec. Hz. Muhammed

ş.+e 86b/9-10

şehâdet Kelime-i şehadete olan inanç ve ikrar

ş.+ini 90a/11

şerlik   kötülük 

ş. 87b/6

ş.+ini 87b7

şerîf-i kıyâmet  Mec. Hz. Muhammed

ş.+e 86b/9

şın  Arap alfabesinde bir harf  

ş. 87b/5

şükr kıl–  şükretmek

ş.-mak 88a/5

şükür  şükür  

ş. 87a/7,

şükür kıl–   şükretmek

ş.-mak 87a/7

takı  dahi, da/de 

t. 86b/6, 86b/13, 87a/1, 87a/6, 87a/7, 87a/12, 88a/4, 88a/7, 88a/12, 88a/13, 88a/14, 88b/3, 89a/3, 89a/6, 89a/7, 89a/9, 89a/13, 89b/3, 89b/8, 90a/1, 90a/8

tamu  cehennem 

t. 87a/3, 87a/10, 87a/11, 87b/1, 87b/3, 87b/5, 87b/7

t.+dan 87a/14, 90a/14

t.+dan-durur 87b/8

t.nı 87a/8, 87b/9

t.+nuñ 87b/6,

tañrı   Tanrı, Allah

t.+ya 87a/7

taŋrı  Tanrı, Allah 

t. 88a/1, 88a/2, 88a/9,

t.+nuñ 87b/10, 87b/12

t.+ya 88a/5

t. te’âlâ 88a/8, 88b/3, 88b/7, 89a/2, 89a/4, 89a/9, 89a/14, 89b/3, 89b/9, 90a/1, 90a/10,

t. tebâreke ve te’âlâ 88a/1, 88a/2, 88b/9, 88b/12

tokuz   dokuz

on t. 89b/2, 89b/3

toksan t. 89b/5, 89b/8, 89b/3

tü   tüy

t.+si 88a/12

tükeli   hepsi, cümlesi  (krş. dükeli)

t. 86b/8

ucmak    cennnet  

u. 88a/8

u.+a 90b/1

ucun  için 

anıñ u. 87a/3

uçun   için

anuñ u. 86b/12

‘ulemâ   alimler

‘u.+dan 86b/6

‘u.+lardan 86b/8

+Um (Genitif) : binüm 89a/14, 89b/5,

-Uñ : bilüñ 86b/3, vérüñ 86b/3,

+(n)Uñ : anıñ 87a/3, 90a/11, anuñ 86b/12, 87a/4, dünyânıñ  88b/14, elhamdu’nuñ 86b/5, gûruñ 90a/12, resûluñg (?) 89a/10, siziñ 88a/3, tamunuñ 87b/6, taŋrınuñ 87b/10, 12, zakkûmuñ 87b/2,

-Unc : korkuncdan 88a/2, korkuncını 87b/1,

-Up : oruc dutup 88b/10,

-(U)r : (bk. –r)

uzunluk   uzunluk

u.+ı 88b/14

üc   üç 

ü. 86b/5, 88a/6, 88a/7

ü.+ünci 87a/13, 90a/13

üç   üç  87a/5,

ümmü’l-kitâb  Mec. Kur’an-ı Kerim

ü. 86b/5

üzere  üstüne 

ü. 90a/11

üzre üst

ü. 88a/3

va’de kıl-   söz vermek, vaad etmek

v.-dı 88b/13

vallâhu a’lem bi’s-savâb  Ar. Doğrusunu Allah bilir  

v. 90b/1

var  var 

v. 86b/5, 89a/10

ve  ve 

v. 86b/4, 86b/5, 86b/6, 86b/7, 86b/9, 87a/1, 88a/2, 88a/11, 88a/13, 88b/2, 89a/2, 89a/7, 89b/6, 90a/6, 90a/7, 90a/11, 90b/1

ve iyyâke nesta’îne  Fatiha suresinden bir parça

v.+ye 89a/5

vér-  vermek (krş. vir-)

v.-meyince 87a/5

v.-üñ 86b/3

vir-   vermek  (krş. vér-)

v.-em 88a/13, 88b/6, 88b/11, 89a/7, 89b/7, 89b/13, 90a/6

yâ   ey!  

y. 86b/4, 88a/3, 88a/10, 89a/10, 89b/1, 89b/4, 89b/9, 90a/1

ya’nî  yani  

y. 87b/2, 88b/14

yarat-  yaratmak

y.-dım 89a/4, y.dum 88a/10, 88b/8, 90a/3

yarı   yarı

y.+sı 86b/4

yarın  yarın

y. 88b/14

yarla-  bağışlamak

y.-yuvire 88a/6

yarlıga–  bağışlamak

y.-yam 89b/1

yâd kıl–  anmak, yad etmek

y.-dı 87b/4

yazuk   günah

y.+ını 88a/12, y.unı 89a/7, 89b/1

yédi  yedi 

y. 86b/12, 86b/13, 87a/1, 87a/2, 87a/6

yetmiş   yetmiş  

y. 90a/13

yıl   yıl, sene

y.+ı 88b/7

y.+ınca 89a/1

yıllık  yıllık, senelik  

y. 89a/2

yidi   yedi

y.+nci 87b/10

yok   yok

y.+durur 87a/2, 87a/3, 87a/9-10, 87a/12, 87a/13, 87b/1-2, 87b/6, 87b/8, 87b/10

yüz   yüz, (rakam ile 100) 

y. 89b/8

zakkûm   zakkum

z.+uñ 87b/2

z.+unı 87b/3

ze Arap alfabesinde bir harf

z. 87b/1

zeceretü’z-zakkûm ?

z. 87b/2

zecr alıkoyma, menetme

z.+i 87b/2

zeynü’l-kıyâmeti  Mec. Hz. Muhammed  

z. 87b/14

zı   Arap alfabesinde bir harf 

z. 87b/7, 87b/8

zinâ kıl-   zina etmek

z.-sa 89b/1