DEYİMLER

En az iki sözcüğün bir araya gelip kalıplaşmasıyla oluşan söz gruplarına “deyim” adı verilir. Deyimi oluşturan sözcüklerden en az biri mecaz anlamda kullanılır.

 Örnek: Her işi eline yüzüne bulaştırır. (Beceremez)

            İki çocuğunu kaybedince ciğeri yandı.(Büyük bir acı yaşamak)

         O her olayda pireyi deve yapar. (Önemsiz bir olayı büyütmek)

 Deyimlerin Özellikleri:

1. Deyimlerde sözcüklerin yerleri bellidir, yeri değişmez. (Kalıplaşmıştır)

 Örnek: Başında kavak yelleri esiyor. (Kavak rüzgarları esiyor denmez)

     2. Deyimler en az iki sözcükten oluşur. Genelde söz öbeği şeklindedir.

 Örnek: İpe un sermek , Gözlerine inanmamak , Kulak asmamak.

 3. Bazı deyimler cümle şeklindedir.

 Örnek: Yorgan gitti kavga bitti.   Şeytan görsün yüzünü.

4. Deyimler öğüt vermez, var olan durumu belirtir.

Alıştırmalar: Aşağıdaki deyimlerin anlamlarını açıklamaya çalışınız.

    Minder çürütmek,  Koltukları kabarmak,  gözü toprağa bakmak,

      İlk göz ağrısı,       denizde balık,       pabucu dama atılmak,

     Alıştırma Yanıtı:

    Minder çürütmek (İşsiz güçsüz dolaşmak),

    Koltukları kabarmak (Böbürlenmek),

    Gözü toprağa bakmak (Ölümünün yaklaşması)

    İlk göz ağrısı (İlk olan, değerli olan)

    Denizde balık (Ele geçmesi güç olan)

    Pabucu dama atılmak (Önemini yitirmek)

 Soru: Aşağıdaki cümlelerdin hangisinde deyimin açıklaması yoktur?

 A)    Onu birden karşımda görünce çok şaşırdım, gözlerime inanamadım.

B)     Hazırlanan taslağı henüz iyice incelemedim, şöyle bir göz attım.

C)     Konuşmasında, dinleyicileri ilgisini çekmeyen, konu dışı gereksiz  şeyler söyledi; ağız kalabalığı etti.

D)    İşe başlamadan önce deneyimli kişilerin görüşlerini sormalı,  onların fikrini almalıyız.

E)     Bu konu üzerinde günlerce çalıştı, sonunda işin üstesinden geldi.

                                              Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

                                                 Halil İbrahim ASLANHAN