Dosyanın tamamını İNDİRİN

YUNAN EDEBİYATI

  Coğrafi sınırları Batı Anadolu, Ege adaları ve bugünkü  Yunanistan  olarak  belirlenebilecek  Eski  Yunan Edebiyatı, MÖ 9. yy’dan MS 2. yy’a kadar dünya ede-biyatının ilk aşamasını oluşturur.

 Sanatçının “akıl yoluyla güzellikler yaratma”, bu dönem edebiyatının dayandığı temel ilkedir.

 Yunan edebiyatında özellikle epik şiir (destan), didaktik şiir, pastoral şiir ( kır şiiri ),tragedya, komedya, fabl ( masal ), tarih, biyografya, söylev felsefe türlerinde eserler verilmiştir.

1. DÖNEM : ( MÖ 9. ve 8. yüzyıllar )

    DESTAN ÇAĞI

Bu dönemde yetişen Homeros ( MÖ 9. yüzyıl ), Yunan edebiyatının olduğu kadar bütün dünya edebiyatlarının da en eski ve en büyük destan şairidir.

HOMEROS ( MÖ 9. yüzyıl ): (DESTAN)

 İLYADA, ODEYSSEİA

  İlyada, MÖ 1200civarında Yunanlılarla Troyalılar         ( Truvalılar ) arasında olduğu bilinen savaşa dairdir. Savaşın çıkış nedeni, Truva’ya gidiş ve çarpışmalar hakkındadır.

Homeros, bu iki destanı halk arasından derleyip kendi hayal gücüyle besleyerek düzenleyip yazmıştır. ( Bazı kaynaklar, günümüzde bilinen metnin, daha sonra, (6. yüzyılda) bir şairler kurulu tarafından halk arasından derlenip, Homer’in metnine uygun olarak yeniden yazıldığını belirtir.

HESİODOS ( MÖ 8. yüzyıl ): (DESTAN)

COSMOS, TANRILARIN YARATILIŞI,

2. DÖNEM : ( MÖ 7. ve 6. yüzyıllar )

     ARKAİK ÇAĞ

Bu dönemde özellikle lirik şiir  ve fabl türleri gelişmiştir.

ALKAİOS ( MÖ 7. yy ) : LİRİK ŞİİR

SAPPHO ( MÖ 7. ve 6. yy ) : İlk  Yunan  kadın şairidir. Lirik aşk şiirleri yazmıştır.

ANAKREON ( 6. YY ) : LİRİK ŞİİR

AİSOPOS ( MÖ 6. yy ) : Manzum hayvan masallarının

( FABL ) dünyadaki ilk ustası olara bilinir.

3. DÖNEM : ( MÖ 5. ve 4. yy )

     KLÂSİK ÇAĞ

AİSKHYLOS ( MÖ 5. yy ) : TRAGEDYA

AGEMEMNON, ZİNCİRE VURULMUŞ PROMETEUS …

SOPHOKLES ( MÖ 5. yy ) : TRAGEDYA

KRAL OİDİPUS, ANTİGONE, ELEKTRA…

EURİPİDES ( MÖ 5. YY ) : TRAGEDYA

ANDROMAKHE, HİPPOLYTOS, İPHİGENİA AULİS’TE

HEREDOTOS ( MÖ 5. yy )  : TARİH

THUKYDİDES ( MÖ 5. yy ) : TARİH

KSENOPHON ( MÖ 4. yy ) :  TARİH

DEMOSTHANES ( MÖ 4. yy ) : SÖYLEV

SOKRATES ( MÖ 5. yy ) : Akılcı felsefenin kurucusudur.

PLATON/EFLATUN ( MÖ 5.VE 4. yy) : Sokrates’in öğrencisidir. “DEVLET” adını verdiği didiktik eserinde hocası Sokrates’in düşüncelerine de yer vererek devlet ve toplum, toplum yönetimi, ruh, ölümsüzlük, bilgi teorileri gibi konuları işler. Ayrıca  KANUNLAR  adlı eseri de vardır.

ARİSTOTELES ( MÖ 4. yy ) : Eflatun’dan da dersler alan Aristoteles, felsefe tarihinin kurucusu sayılır.

4.DÖNEM : ( MÖ 3. ve 2. yy )

   İSKENDERİYE ÇAĞI

İskender’in ölümünden sonra İskenderiye bir kültür merkezi haline gelmiş, büyük kitaplıklar kurulmuş, en ünlü bilgin ve sanatçılar davet edilmiştir. Bu dönemde özellikle filoloji gelişmiştir.

5. DÖNEM : ( MÖ 2. yy – MS 2. yy )

YUNAN – LÂTİN ÇAĞI

Bu dönem Yunan edebiyatının gerileme dönemidir.

LÂTİN EDEBİYATI

  MÖ 2. yy’ın ortalarına doğru Yunanistan Romalıların siyasal egemenliği altına girince Lâtin Edebiyatı’nın ilk ürünleri  Yunan Edebiyatı’nın  etkisi  altında oluşmuştur. Lâtin yazarları, eserlerini Yunanlı yazarları örnek alarak oluşturmuşlardır.

Ancak Lâtin yazarlar Yunan yazarlar kadar özgür olamamışlar, bu nedenle mesela komedyalarında yergiden, alaydan çok; karmaşık olaylara entrik öğelere ağırlık vermiştir. Latin Edebiyatında önemli sanatçılar şunlardır :

PLAUTUS ( MÖ 2.yy ) : KOMEDİ

ÇÖMLEKLER

TERENTİUS ( MÖ 2.yy ) : KOMEDİ

KAYNANALAR

CATO (  MÖ 3.yy-2yy ) : SÖYLEV

HORATİUS ( MÖ 1. yy ) : LİRİK ve DİDAKTİK ŞİİR

ODLAR, EPODLAR, YERGİLER

LUCRETİUS ( MÖ 1. yy ) : LİRİK VE DİDAKTİK ŞİİR

OVİDİUS ( MÖ 1. yy-MS 1.yy ) : LİRİK ŞİİR

DEĞİŞMELER

ENNİUS ( MÖ 2. yy ) : TRAGEDYA

VERGİLİUS ( MÖ 1.yy ) : PASTORAL, LİRİK, DİDAKTİK ŞİİR

AENEİS, ÇOBAN ŞİİRLERİ, ÇİFTÇİLİK ŞİİRLERİ

CİCERO ( MÖ 1. yy ) : SÖYLEV

SENECA ( MÖ 1. yy-MS 1. yy ) : FELSEFE, TRAGEDYA, MEKTUP, DİYALOG…

TACİTİUS (  MS 1. yy ) : TARİH

ORTAÇAĞ DÖNEMİ

  Siyasal tarihçiler Batı Roma İmparatorluğunun yıkılışın-dan ( 476 ) Osmanlıların İstanbul’u fethine kadar yakla-şık bin yıllık süreyi insan düşüncesinin gelişimi açısından“k a r a n l ı k   y ı l l a r “ olarak belirlerler. Çok tanrılı dinlerden tek tanrılı dinlere geçilen bu dönemde din, dü-şüncenin  önünde  büyük  bir  engel olmuştur.

  Bu  dönemde Hıristiyanlık (kilise) akla ve güzelliğe önem  veren, tanrılarla  insanları  ç içe  yaşatan  ve mitolojiyle  süslü  Eski Yunan ve Lâtin Edebiyatı’nın  devamına engel olmuştur. Ortaçağ’da Kilise’nin, din adamlarının  ve  din  kitaplarının bilgi ve düşünceleri egemen olmuştur.

 Ortaçağ  boyunca  Avrupa’nın  toplumsa l yapısı  da önemli ölçüde değişmiş, güçlü imparatorluklar yıkılmış, toplumsal  sınıflar  arasında  ayrılıkların  arttığı feodaliteler ( derebeylikler )  kurulmuştur. Topraklar soyluların ve kilisesin malı olmuştur. Böyle bir ortamda sanatçılar da  feodal  beylerin  koruması  ya da kilisesin baskısı altında  “öteki dünya” düşüncesini işlemişlerdir.

 Ortaçağ  boyunca  işlenen  konulardan  biri  dekahramanlık ve şövalyelik destanları olmuştur. Dilden dile dolaşan bu destanlar, 12. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. Olayları birbirine benzemesine karşın İskandinavların,  Keltlerin,  Slavların,  Saksonların bu destanlardan  farklı  şarkıları  doğmuştur. FinlilerinKalavela,  Gallilerin  Olwen,  Mobinogion,  Angola Saksonların  BeoWulf  gibi  kahramanlık  destanları hep  bu yüzyılda yazıya  geçirilmiştir. Almanların Nibelungendestanı da kahramanlık destanlarıyla şövalyelik destan-ları arasında bir geçiştir.  Fransızların  Chanson de Roland   ve  İspanyolların  Cid’i  bu dönemin iki önemli şövalyelik destanıdır.

  Yaşamıyla  Ortaçağ’ın; ama  eserleriyle  Rönesans’a  giden   yolun   açıcısı   olan   Dante    ( 1265-1320 ) , en önemli İtalyan şairdir. Eserlerinde evrensel bir konuyu,“aşk ve sevgi “ yi işlemiştir. Üç bölümden oluşan (Cehennem – Araf – Cennet) dinsel destanı İlahi Komedya – Tanrısal Komedya dünya edebiyatının temel yapıtlarındandır.

HÜMANİZM

  14. yüzyıl’a doğru Ortaçağ’ın kabuğu kırılmaya başlan-dı. İtalya’da aydın, sanatçı ve bilginler tekrar Eski Yunan ve Latin Edebiyatı’na dönmeye başladılar. Aklı dinin tutsaklığından kurtardılar. Bunu gerçekleştirenlere ve insanlık  sevgisini  temel  alıp  insanı  yüceltenlerehümanist,  bu  düşünceye de   hümanizm dendi. Kuşkusuz bu gelişmeyi, yeni ticaret yollarının bulunuşu, keşifler, icatlar, Galileo ve Copernicus’in düşünceleri,  matbaanın  bulunuşu  ve  kitapların   basılışı beslemiştir.

  Dante’nin tohumlarını ektiği Rönesans düşüncesi kendisini izleyen diğer sanatçılarda yeşermeye başladı.Petrarca bunlardan biridir. Lirik ve insancıl soneleri, halk diliyle yazılmış ve bugünlere kadar taşınmıştır. Boccacioda Rönesans’ın öncü yazarlarındandır. Küçük öykütürünün yaratıcısıdır. On  kişinin anlattığı yüz öyküden oluşan Decameron  adlı  yapıtıyla tanınmıştır.

RÖNESANS EDEBİYATI

  14. yüzyılın  sonların  da  başlayan  Rönesans (Yeniden Doğuş), 17. Yüzyıla kadar sürer. Aklın ve bilincin kilisenin baskısından kurtulduğu ve özgürleştiği Rönesans Batı’daki aydınlanmanın temelidir. Sanatta gelişme ve yaratıcılık dönemin en önemli özelliğidir. Eski Yunan ve Latin Edebiyatı’nın ünlü yapıtları Avrupa dillerine çevrilmiştir.

Ariosto’nun Çılgın Orlando, Tasso ’nun Kurtarılmış Kudüsadlı destanları Rönesans döneminin İtalya’daki en önemli yapıtlarıdır.

 Çağdaş romanın öncüsü ve temel taşlarından biri olan İspanyol yazarı Cervantes (1547-1616)’in Don Kişot’uçağın en önemli yapıtıdır. Galetea, Örnek Alınacak Hikayeler adlı yapıtlar da Cervantes’indir. Öte yandan Fransa’da 15. yüzyılda yaşayan François Villon de Rönesans şiirinin ilk örneklerini verir: Küçük Vasiyetname, Büyük Vasiyetname.

Eski Yunan şiir türlerini Fransız Edebiyatı’na sokanRonsard (1524-1585), Gargantua ve Pantagiuel adlı romanlarıyla Rabelais (1490-1533), Denemeler’iyle  özgür düşüncenin öncüsü olan Mantaigne (1533-1592) Rönesans döneminin Fransız yazarlarıdır. İngiliz Rönesansçıları arasında William Shakespeare’in (1564-1616) özel bir yeri vardır. İnsanın olumlu, olumsuz bütün yönsemelerini ustaca işlemesi, oyunlarının çağları aşmasının temel nedenidir. Tragedyaları: Romeo ve Juliet, Hamlet, Macbeth, Othello, Kral Lear; komedyaları: Venedik Taciri, Yanlışlıklar Komedyası, Windsor’lu Şen Kadınlar…

  Oyunlarını hem şiir, hem düzyazı, hem de ikisinin karışımıyla yazmıştır. Her sınıftan insanın duygu ve tutku dünyasına girerek “klasisizm”i aşmış “romantizm”in ilham kaynağı olmuştur.

Thomas More (1478-1535) da İngiliz Rönesans’ının önemli temsilcilerindendir. Utapia adlı yapıtıyla kötülüğün, bencilliğin insanların birbirini severek yaşadığı bir dünyanın özlemini dile getirir. Bilimsel düşünüş ve yöntemin babası Denemeler adlı yapıtıyla Francis Bacon(1561-1626), Peri Kraliçe adlı şiirleriyle Elmund Spenser(1552-1599), Kaybolmuş Cennet adlı destanıyla John Milton (1608-1674)da İngiliz Rönesansçılarındandır.

HÜMANİZM VE RÖNESANS

(15.yy – 16.yy’ın ilk yarısı)

 İTALYA’DA

•DANTE (1253–1321)

İtalyan edebiyatının en büyük şairidir. Büyük birhümanisttir. Rönesans’ı hazırlayanların başında yer alır. Lirik aşk şiirleriyle tanınır.

İLAHİ KOMEDYA (Cehennem-Araf-Cennet), DENEMELER, YENİ HAYAT

•PETRARCA (1304–1374)

Lirik şiirin kurucusu. “AFRİKA“ adlı Lâtince destanı ve “MEKTUPLAR” adlı eseri ile ün yapmıştır.

•BOCCACİO (1313–1373

Küçük hikâye türünün kurucusu

     DECAMERON

•ARİOSTA (1474–1533) Epik Şiir

     ÇILGIN ORLANDO, yapma bir destandır.

•TASSO (1544–1595) Epik Şiir

      KURTARILMIŞ KUDÜS, yapma destandır. Eserinin konusunu 1. Haçlı Seferi’nden almıştır.

•MACCHİAVELLİ (1469–1527) Ülke birliğinin sağlanıp korunması, devlet yönetimi olarak yaşam ve insan davranışları konusunda görüşlerini içeren  “ PRENS “ adlı eseriyle tanınır.

FRANSA’DA

•VİLLON (15.yy)

Fransız edebiyatının ilk lirik şairi; Ortaçağ’dan Rönesans’a geçiş dönemi

•RONSARD (16.yy)

Eski yunan şiir türlerini Fransız edebiyatına sokar. Fransız şiirinin temelini atan sanatçı olarak nitelenir.

•REBALAİS (16.yy) Roman

     GARGANTUA, PANTAQRUEL

•MONTAİGNE (16.yy) Deneme türü

     DENEMELER

NOT: DANTE, PETRARCA, BOCCACİO,

REBALAİS, MONTAİGNE, RONSART İLK HÜMANİSTLER OLARAK BİLİNİRLER

İSPANYA’DA

•CERVANTES (16.yy)Roman türü

    DONKİŞOT

İNGİLTERE’DE

•SHAKESPEARE(16.yy) Tiyatro, romantizmin habercisi.

DRAMLARI: ROMEO VE JULİET, HAMLET, KRAL LEAR, MACBETH, OTHELLO, JULES CESAR…

     KOMEDYALARI: VENEDİK TACİRİ,

YANLIŞLIKLAR KAMEDYASI, WİNDSORLU

ŞEN KADINLAR…

     (SONELER)

•BACON (16/17.yy)

     DENEMELER

•THOMAS MORE (15/16.yy)

     UTOPIA

•MİLTON (17.yy)

     KAYBEDİLMİŞ CENNET

Mustafa PALA

1 –  2  – 3 – 4 – 5  – 6  – 7 – 8  – 9  – 10  – 11 – 12

Benzer Sayfalar:

Batı Edebiyatı ve Edebi Akımlar

Batı Edebiyatı Sanatçıları ve Bunların Eserleri