Dil nedir?

Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araç, kendine özgü kuralları olan gizli anlaşmalar sistemi, toplum içinde bulunan canlı bir varlık, seslerden oluşmuş sosyal bir kurumdur.

Dilin Özellikleri:

• 1. Anlaşma aracıdır. 2. Doğal bir varlıktır.
• 3. Canlı bir varlıktır. 4. Gizli anlaşmalar sistemidir.
• 5. Ulusun ortak malıdır. 6. Sosyal bir kurumdur.

Kültür Nedir?

Bir toplumun tarihsel süreç içinde ürettiği ve kuşaktan kuşağa aktardığı her türlü maddi ve manevi özelliklerin bütününe kültür denir.

Kültürel farklılığın en büyük nedenleri dil, din ve coğrafi bölgedir.

Kültürün ögeleri

• 1. Maddi kültür ögeleri: Mimari eserler, giysiler, araç ve gereçler.
• 2. Manevi kültür ögeleri: İnanışlar, gelenekler, normlar ve düşünce biçimleri.

Kültürü oluşturan unsurlar

• 1. Dil
• 2. Din
• 3. Gelenek-görenek
• 4. Sanat
• 5. Dünya görüşü
• 6. Tarih

Kültürün özellikleri:

• 1. Millidir.
• 2. Tarihidir.
• 3. Özgündür.
• 4. Ahenkli bir bütündür.
• 5. Canlı bir varlıktır.
• 6. Özü değiştirilemez.
• 7. Milletin ortak malıdır.

Dil ve kültür arasındaki ilişki

Kültür dili geliştirir, dil de kültürü taşır. Bu ikisi arasındaki ilişki edebiyat sayesinde zirve noktasına çıkar.

Konuşma dili

Konuşma dili Bir topluluğun kendi içinde kullandığı genelde kuralları esnek olan ve farklı ağızları bulundurabilen sesli dile konuşma dili denir.

Yazı dili

Bir topluluğun kendi içinde kullandığı, kuralları bulunan, tüm ülke içerisinde aynı şekilde kullanılan, imla kuralları ile sınırlı ve harflerden oluşan dile yazı dili denir.

Konuşma ve Yazı Dilinin Farkları

• 1. Konuşma dili sese, yazı dili harfe dayanır.
• 2. Konuşma dili günlük dildir, yazı dili ise kitap dili, resmi dildir.
• 3. Konuşma dillinde değişim hızlıdır, yazı dilinde değişim yavaştır.
• 4. Konuşma dili sınırlı sayıda insana ulaşırken yazı dili çok daha geniş bir alanı etkileyebilir.
• 5. Konuşma dili pratiktir, jest ve mimik vardır. Yazı dili daha ağır yazılır ve noktalama kuralları vardır.

Türkçenin Tarihi Gelişimi

Türkçenin ilk yazılı ürünleri 8. yy.da başlar. Bu döneme Eski Türkçe dönemi denir. Edebiyatımızdaki ilk yazılı ürünlerin adları Orhun Abideleri’dir. Bu abideler üç tanedir: 1. Tonyukuk, 2. Kül Tigin, 3. Bilge Kağan.

Orhun Abidelerinin özellikleri:

• 1. Bu kitabeler ilk siyasetname örneğidir.
• 2. Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleridir.
• 3. Günümüzün birçok sözcüğü, ilk haliyle bu yapıtlardadır.
• 4. Bu yazıtlar, Türk tarihine ışık tutan önemli belgelerdir.
• 5. İçinde “Türk” kelimesinin geçtiği ilk metindir.
• 6. 38 harften oluşan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
• 7. Günümüzde Kuzey Doğu Moğolistan’da bulunur.
• 8. Orhun Yazıtları’na bu abidelerin sonsuzluğa kadar kalması temennisi ile “Bengü Taşlar” denmiştir.

Kitabelerin yazarı Yolluğ Tigin’dir. Türk” adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleri olan Göktürk abidelerindeki yazılar 1893 yılında Prof. Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur.

Göktürk devleti yıkılınca yerleşik hayata geçen ilk devlet Uygurlar olmuştur. Uygurlar Soğd alfabesini kullandılar. Bu alfabe 14 harflidir. Uygur Metinlerinin adları: 1. Altın Yaruk 2. Sekiz Yükmek 3. Irk Bitig.

Karahanlı devleti İslami ilk Türk devletidir.

Karahanlı metinlerinin adları şunlardır:

• 1. Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)
• 2. Divanü Lügati’t Türk (Kaşgarlı Mahmut)
• 3. Atabetü’l Hakayık (Edip Ahmet Yükneki)
• 4. Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi)

Türkçenin Göktürk, Uygur ve Karahanlı metinlerinin verildiği 8-13. yy dönemine Eski Türkçe adı verilir.

Türkçe, Eski Türkçeden sonra Kuzeydoğu Türkçesi ve Batı Türkçesi diye iki kola ayrılır. Kuzey Türkçesine Kıpçak Türkçesi, Doğu Türkçesine Çağatay Türkçesi adı verilir.

Kıpçak Türkçesi metinleri:

• 1. Gülistan Tercümesi (Saraylı Seyf)
• 2. Hüsrev ü Şirin (Kutb)
• 3. Kudeks Kumanikus.

Çağatay Türkçesi Metinleri:

• 1. Muhakemetü’l Lügateyn (Ali Şir Nevai),
• 2. Şecere-i Terakime,
• 3. Şecere-i Türk (Ebulgazi Bahadır Han)

Kuzeydoğu Türkçesinin çağdaş kolları şunlardır:

Kazak Türkçesi, Özbek Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Tatar Türkçesi, Uygur Türkçesi.

Batı Türkçesi’nin 13- 15. yy arasındaki dönemine Eski Anadolu Türkçesi adı verilir. Bu dönemin önemli eserleri:

• 1. Yunus Emre Divanı, 2. Garipname (Aşık Paşa),
• 3. Mantıku’t Tayr (Kuş Dili) (Feridüddin Atar)

DOSYANIN TAMAMINI İNDİR

Halil İbrahim ARSLANHAN
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni